Sevdiğiniz bir yakınınızın cenazesi için müzik listesi hazırladığınızı hayal edin. En sevdiği şarkıyı hatırlayamadınız ve Spotify hesabına girmeye çalıştınız.
Hesaba giriş yapamadığınızı fark ettiniz ve bununla birlikte, onun kişisel Spotify çalma listelerinin tarihi, yıllık 'özet' analizleri ve zevkini, anılarını ve kimliğini yansıtan beğenilen şarkıları da erişilemez hale geldi.
Miras dendiğinde genellikle fiziksel şeyleri düşünürüz: para, mülk, kişisel eşyalar. Ancak hayatımız boyunca biriktirdiğimiz ve ölümümüzden sonra geride bıraktığımız büyük dijital veri hacmi artık en az bunlar kadar önemli – ve bu 'dijital miras' muhtemelen çok daha anlamlı.
Dijital miraslar giderek karmaşıklaşıyor ve evriliyor. Artık tanıdık gelen sosyal medya ve banka hesapları gibi öğelerin yanı sıra depolanan fotoğraflarımızı, videolarımızı ve mesajlarımızı da içeriyorlar. Ancak aynı zamanda sanal para birimlerini, davranışsal izleme verilerini ve hatta yapay zeka tarafından oluşturulan avatarları da kapsıyorlar.
Bu dijital veriler sadece hayattaki çevrimiçi kimliklerimiz için temel değil, aynı zamanda ölümümüzdeki mirasımız için de önemli. Peki, onlara ne olacağını doğru şekilde nasıl planlayabiliriz?
Hayatlarımıza Açılan Bir Pencere
Dijital miras genellikle iki kategoriye ayrılır: dijital varlıklar ve dijital mevcudiyet.
Dijital varlıklar, ekonomik değeri olan öğeleri içerir. Örneğin, alan adları, finansal hesaplar, para kazanılan sosyal medya hesapları, çevrimiçi işletmeler, sanal para birimleri, dijital ürünler ve kişisel dijital fikri mülkiyet. Bunlara erişim, platformlar arasında yayılmış, şifrelerin ardına gizlenmiş veya gizlilik yasalarıyla kısıtlanmıştır.
Dijital mevcudiyet ise parasal değeri olmayan içerikleri içerir. Ancak, büyük kişisel öneme sahip olabilir. Örneğin, fotoğraflarımız ve videolarımız, sosyal medya profillerimiz, e-posta veya sohbet mesajları ve bulut veya platform hizmetlerinde arşivlenmiş diğer içerikler.
Ayrıca içerik gibi görünmeyebilecek veriler de vardır. Hatta bize ait görünmeyebilirler bile. Bu verilere sağlık ve zindelik uygulamalarının izleme verileri gibi analiz verileri dahildir. Ayrıca Google, Netflix ve Spotify gibi platformlardan toplanan konum, arama veya izleme geçmişi gibi davranışsal veriler de bulunur.
Bu veriler, tercihlerimizde, tutkularımızda ve günlük hayatımızda samimi anlam taşıyabilecek kalıpları ortaya çıkarır. Örneğin, sevdiğiniz birinin öldüğü gün hangi müziği dinlediğini bilmek.
Dijital kalıntılar artık planlanmış ölüm sonrası mesajları veya yapay zeka tarafından oluşturulan avatarları da içeriyor.
Tüm bunlar, kimlik, gizlilik ve şirketlerin dijital ölüm sonrası hayatlarımız üzerindeki gücü hakkında hem pratik hem de etik soruları gündeme getiriyor. Bu verilere erişme, silme veya dönüştürme hakkı kimdedir?
Dijital Kalıntılarınızı Planlama
Tıpkı fiziksel mallarımız için vasiyet hazırladığımız gibi, dijital kalıntılarımız için de plan yapmalıyız. Net talimatlar olmadan, önemli dijital veriler kaybolabilir ve sevdiklerimiz için erişilemez hale gelebilir.
Dijital mirasınızı planlamak için bazı önemli öneriler şunlardır:
- Hesap ve varlıkların bir envanterini oluşturmak, kullanıcı adlarını ve giriş bilgilerini kaydetmek ve mümkünse kişisel içeriği yerel depolama için indirmek.
- Tercihlerinizi yazılı olarak belirtmek, hangi içeriğin korunması, silinmesi veya kimlerle paylaşılması gerektiği konusundaki dilekleri not almak.
- Bilgilere ve miras tercihlerine güvenli bir şekilde erişim sağlamak ve paylaşmak için şifre yöneticileri kullanmak.
- Dijital miras dileklerinizi ve tercihlerinizi yerine getirme konusunda yasal yetkiye sahip bir dijital vasiyetçi belirlemek (ideal olarak hukuki danışmanlıkla).
- Facebook'un Anıtlaştırılmış Hesap İlgili Kişisi, Google'ın Etkin Olmayan Hesap Yöneticisi veya Apple'ın Dijital Miras gibi mevcut platformlardaki miras özelliklerini kullanmak.
Ya Sevdiğiniz Biri Plan Yapmadıysa?
Bu adımlar tartışmasız görünebilir. Ancak dijital vasiyetler hala yaygın değil. Ve onlar olmadan, birinin dijital mirasını yönetmek yasal ve teknik engellerle dolu olabilir.
Platform hizmet şartları ve gizlilik kuralları genellikle hesap sahibinden başkasının erişimini engeller. Ayrıca, bir hesabı indirme veya kapatma konusunda sınırlı erişim vermeden önce ölüm belgesi gibi resmi belgeler isteyebilirler.
Bu tür durumlarda, erişim sağlamak muhtemelen sadece eksik çözümlerle mümkün olacaktır; örneğin, birinin dijital yaşamının izlerini çevrimiçi aramak, hesap kurtarma araçlarını kullanmaya çalışmak veya kişisel belgeleri giriş bilgileri için incelemek.
Daha İyi Standartlara İhtiyaç
Mevcut platform politikalarının dijital mirasların yönetimi konusunda açık sınırlamaları vardır. Örneğin, politikalar tutarsızdır. Genellikle hesapları anıtlaştırmak veya silmekle sınırlıdırlar.
Birleşik bir çerçeve olmaksızın, hizmet sağlayıcılar genellikle aile erişimi yerine veri gizliliğini önceliklendirir. Mevcut araçlar profiller veya gönderiler gibi görünür içerikleri önceliklendirir. Ancak, daha az görünür ama eşit derecede değerli (ve genellikle daha anlamlı) davranışsal verileri, örneğin dinleme alışkanlıklarını dışlarlar.
Veri orijinal platformundan kaldırıldığında da sorunlar ortaya çıkabilir. Örneğin, Facebook'taki fotoğraflar, ilişkili yorum dizileri, tepkiler veya etkileşim olmadan sosyal ve ilişkisel anlamlarını kaybedebilirler.
Bu arada, ölüm sonrası verilerin yeni kullanım alanları, özellikle yapay zeka tarafından oluşturulan avatarlar, dijital kişilik, sahiplik ve olası zararlar hakkında acil sorunları gündeme getiriyor. Bu 'dijital kalıntılar', ticari sunucularda kürasyon veya kullanıcı hakları için standart protokollere sahip olmadan süresiz olarak depolanabilir.
Sonuç olarak, kişisel sahiplik ile kurumsal kontrol arasında artan bir gerilim yaşanmaktadır. Bu da dijital mirası sadece bireysel bir endişe değil, aynı zamanda bir dijital yönetişim meselesi haline getirmektedir.
Dijital miraslarımızı yönetmek, pratik öngörüden daha fazlasını gerektirir. Çevrimiçi ölüm sonrası hayatlarımızı şekillendiren altyapılar ve değerler hakkında eleştirel düşünmeyi zorunlu kılar.
