Yer altı sularını kirleten zehirli bir kimyasalın Dünya atmosferinin üst katmanlarında oluştuğu ortaya çıktı. Bilimsel bir uçuşla elde edilen veriler, daha önce bilinmeyen bir oluşum sürecini aydınlattı.
Bilim insanlarının yeni bir araştırmasına göre, tiroid fonksiyonlarını bozabilen klor içeren bir grup kimyasal olan perkloratlar, gezegenin yüzeyinden 10 ila 50 kilometre yükseklikteki stratosferde, duman ve organik madde parçacıklarının üzerinde oluşuyor.
Bilim dünyası, perkloratların atmosferin üst seviyelerinde oluştuğunu biliyordu çünkü bu kimyasalların doğal formlarında uzaydan gelen kozmik ışınların etkisi görülüyordu. Ancak bu oluşumun tam olarak nerede ve nasıl gerçekleştiği belirsizliğini koruyordu.
Stratosfer çoğunlukla küçük sülfürik asit parçacıklarından oluşur. Ancak araştırmacılar, perkloratların bu yaygın parçacıklara yapışmadığını keşfetti. Bunun yerine, zehirli kimyasalların neredeyse tamamen nitrojen açısından zengin parçacıklarda ve duman kalıntılarında bulunduğunu tespit ettiler. Bu tür parçacıkların atmosferin bu kadar üst seviyelerine ulaşması pek sık rastlanan bir durum değil.
Şimdi akıllardaki soru, stratosferdeki insan kaynaklı kirliliğin artmasıyla birlikte, yere düştüklerinde yer altı sularını kirleten perklorat miktarının da artıp artmayacağı. Araştırmanın liderlerinden biri, stratosferdeki parçacıkların değişmesinin daha fazla perklorata neden olup olmayacağını bilmediklerini ve bu konunun daha fazla araştırılması gerektiğini belirtti.
Patlayıcılar, piller, hava yastıkları ve roket yakıtlarında sentetik perkloratlar bulunuyor. Üretim süreçleri bazen yer altı suyu kirliliğine yol açabiliyor ancak perkloratların büyük çoğunluğu doğal kaynaklı. Türkiye'de de içme suyu standartları kapsamında perkloratlara yönelik düzenlemeler yapılması öngörülüyor.
Araştırmacılar, perkloratların stratosferdeki oluşum yerini, stratosferin aerosol parçacıklarını inceledikleri daha büyük bir projenin parçası olarak keşfetti. Elde edilen veriler, ticari uçakların genellikle bulunduğu 9.100 ila 12.800 metre irtifanın çok üzerinde, 19.000 metreye kadar uçabilen özel uçaklardan elde edildi.
Araştırmacılar, tespit ettikleri perkloratları roket yakıtındaki daha önceki ölçümlerle karşılaştırdıklarında, aynı türde olmadıklarını gördüler. Bu durum, stratosferdeki perklorat yoğunluğunun roket fırlatmalarından değil, bu atmosfer katmanındaki doğal süreçlerden kaynaklandığını gösteriyor.
Araştırmacılar, perkloratların yalnızca organik ve duman parçacıklarına yapışmasının ilginç bir kimyasal özellik mi yoksa daha geniş etkileri olan bir durum mu olduğunun henüz belirsiz olduğunu ifade ediyor. Eğer bu parçacıkların varlığı perkloratların oluşmasına izin veriyorsa, stratosfere daha fazla parçacık eklemek zehirli kimyasalın üretimini artırabilir. Bu durum, yere düştüğünde çok uzun süre, hatta kurak ortamlarda 10.000 yıl kadar kalabilen perkloratlar göz önüne alındığında endişe verici olabilir.
Küresel olarak orman yangınlarının arttığı bilindiği için, bu doğal perklorat kaynağının da artabileceği düşünülüyor. Ayrıca, bazı iklim mühendisliği girişimleri, Güneş ışığını yansıtmak amacıyla stratosfere parçacıklar enjekte etmeyi öneriyor. Eğer bu parçacıklar perklorat oluşumunu tetiklerse, bu durum riskli olabilir.
Ancak araştırmacılar, bu kimyasalları incelemek için şimdiden hazırlıklı. Perkloratın Mars'ta da bulunması, gezegen bilimcilerinin bu maddeyi zaten incelediği anlamına geliyor. Bu nedenle, daha önce perklorat kimyası üzerine geliştirilen laboratuvar ekipmanları ve yöntemleri, insan faaliyetlerinin bu denli yüksek irtifalarda farkında olmadan perklorat miktarını artırıp artırmayacağını belirlemek için kullanılabilecek.
