Son yarım yüzyılda erkek doğurganlık oranları ciddi düşüş gösteriyor. 1992 yılında yapılan bir analiz, 1940'lardan bu yana sperm sayısında ve kalitesinde istikrarlı bir düşüş olduğunu belirtmişti. Daha yeni bir çalışma ise erkek kısırlığı oranlarının 1990 ile 2019 arasında yaklaşık %80 arttığını ortaya koydu.
Bu eğilimin arkasındaki nedenler hala gizemini koruyor olsa da, sıkça dile getirilen sorumlular arasında obezite, sağlıksız beslenme ve çevresel toksinler bulunuyor.
Belsoğukluğu veya klamidya gibi bulaşıcı hastalıklar, erkeklerde doğurganlığı etkileyen ancak genellikle göz ardı edilen faktörlerdir. Artan kanıtlar, yaygın tek hücreli bir parazit olan Toxoplasma gondii'nin de bu duruma katkıda bulunabileceğini gösteriyor. Yakın zamanda yapılan bir laboratuvar çalışması, ilk kez, insan sperminin parazitle doğrudan temas ettiğinde 'başlarını kaybettiğini' gösterdi.
Toksoplazma'ya Yakalanmanın Birçok Yolu Var
Enfekte kediler, Toxoplasma yumurtalarını kedi kumuna, bahçeye veya çevredeki diğer yerlere bırakır ve bu yumurtalar insanlar veya diğer hayvanlar tarafından alınabilir. Su, deniz ürünleri ve yıkanmamış meyve ve sebzeler de bulaşıcı parazit yumurtalarını barındırabilir.
Yumurtalara ek olarak, sıcak kanlı hayvanların etinde bulunan doku kistleri de, yeterli sıcaklıkta pişirilmediği takdirde toksoplazmayı yayabilir.
Parazitin konakçılarının çoğu ilk enfeksiyonu çok az semptomla veya hiç semptom göstermeden kontrol edebilse de, Toxoplasma yaşam boyu beyin, kalp ve kas dokusunda uyuyan kistler halinde vücutta kalır. Bu kistler yeniden aktifleşebilir ve kritik organ sistemlerine zarar veren ek ciddi hastalık ataklarına neden olabilir.
Parazitin yayılma yollarının çokluğu nedeniyle, dünya nüfusunun %30 ila %50'si Toxoplasma ile kalıcı olarak enfektedir.
Toxoplasma Erkek Üreme Organlarını Hedef Alabilir
Enfeksiyon sonrası Toxoplasma hemen hemen her organa ve iskelet kasına yayılır. Toxoplasma'nın insan erkek üreme organlarını da hedef alabileceğine dair kanıtlar ilk olarak 1980'lerde, AIDS pandemisinin zirvesindeyken, bazı hastalarda parazitik enfeksiyonun testislerde görülmesiyle ortaya çıktı.
Bağışıklık sistemi baskılanmış hastalar testis toksoplazması için en yüksek risk grubunda olsa da, bu durum sağlıklı bireylerde de görülebilir. Enfekte fareler üzerinde yapılan görüntüleme çalışmaları, Toxoplasma parazitlerinin enfeksiyondan sonraki günler içinde beyin ve gözlerin yanı sıra testislere de hızla ulaştığını doğrulamaktadır.
2017 yılında araştırmacılar, Toxoplasma'nın fare prostatlarında da kistler oluşturabildiğini buldular. Araştırmacılar ayrıca bu parazitleri insan menisi dahil olmak üzere birçok hayvanın boşalma sıvısında da gözlemlemiş, bu da cinsel yolla bulaşma olasılığını gündeme getirmiştir.
Toxoplasma'nın erkek üreme organlarında bulunabildiği bilgisi, enfekte erkeklerde doğurganlık analizlerinin yapılmasını teşvik etmiştir. 2021 yılında Prag'da 163 Toxoplasma enfekte erkeği kapsayan küçük bir çalışma, %86'sından fazlasının menisinde anormallikler olduğunu bulmuştur.
Çin'de 2002 yılında yapılan bir çalışma, kısır çiftlerin, doğurgan çiftlere göre Toxoplasma enfeksiyonuna yakalanma olasılığının daha yüksek olduğunu (34.83%'e karşı 12.11%) bulmuştur. Yine Çin'de 2005 yılında yapılan bir çalışma da, steril erkeklerin, doğurgan erkeklere göre Toxoplasma testi pozitif çıkma olasılığının daha yüksek olduğunu göstermiştir.
Ancak, tüm çalışmalar toksoplazma ve sperm kalitesi arasında bir bağlantı kurmamaktadır.
Toxoplasma İnsan Spermlerine Doğrudan Zarar Verebilir
Hayvanlardaki toksoplazma enfeksiyonu, insanlardaki enfeksiyonu yansıtır ve bu da araştırmacıların insanlarda kolayca incelenemeyen sorulara yanıt bulmasına olanak tanır.
Toxoplasma enfekte farelerde, sıçanlarda ve koçlarda testiküler fonksiyon ve sperm üretimi belirgin şekilde azalmıştır. Enfekte farelerin sperm sayıları önemli ölçüde daha düşük ve anormal şekilli sperm oranı daha yüksektir.
Yakın zamanda yapılan laboratuvar çalışmasında, Almanya, Uruguay ve Şili'den araştırmacılar, Toxoplasma'nın farelerde enfeksiyondan iki gün sonra testislere ve spermlerin olgunlaştığı ve depolandığı tüp olan epididime ulaşabildiğini gözlemlediler. Bu bulgu, ekibi parazitin test tüpünde insan spermiyle doğrudan temas ettiğinde ne olduğunu test etmeye teşvik etti.
Parazite maruz kaldıktan sadece beş dakika sonra sperm hücrelerinin %22.4'ü başsız kaldı. Parazitlerle etkileşim süresi uzadıkça başsız kalan sperm sayısı arttı. Başını koruyan sperm hücreleri genellikle bükülmüş ve şekilsizdi. Bazı sperm hücrelerinin başında delikler vardı, bu da parazitlerin istila ettiği diğer hücre türlerinde olduğu gibi onlara da girmeye çalıştığını düşündürüyordu.
Doğrudan temasın yanı sıra, Toxoplasma enfeksiyonun kronik inflamasyonu teşvik etmesi nedeniyle de spermlere zarar verebilir. Erkek üreme sistemindeki iltihaplı durumlar, sperm üretimi ve fonksiyonu için zararlıdır.
Araştırmacılar, Toxoplasma'nın sperm üzerindeki zararlı etkilerinin, son on yıllardaki küresel erkek doğurganlık düşüşlerine katkıda bulunabileceğini düşünüyorlar.
Toksoplazmayı Önleme
Toxoplasma'nın hayvanlarda erkek üreme organlarına sızabildiğine dair kanıtlar ikna edicidir, ancak bunun insanlarda sağlık sorunlarına yol açıp açmadığı hala belirsizdir. Testiküler toksoplazma, parazitlerin insan testislerini istila edebileceğini gösterir, ancak semptomatik hastalık çok nadirdir. Bugüne kadar enfekte erkeklerin sperminde kusurlar gösteren çalışmalar, şu anda kesin sonuçlara varmak için çok küçüktür.
Ek olarak, bazı raporlar, yüksek gelirli ülkelerde toksoplazma oranlarının erkek kısırlığı artarken son birkaç on yılda artmadığını düşündürmektedir, bu nedenle parazit muhtemelen sadece bulmacanın bir parçasıdır.
Bu parazitin doğurganlık üzerindeki potansiyel etkisinden bağımsız olarak, Toxoplasma'dan kaçınmak akıllıcadır. Bir kişi hamilelik sırasında ilk kez enfekte olursa, enfeksiyon düşüğe veya doğum kusurlarına neden olabilir ve bağışıklık sistemi zayıf olan kişiler için yaşamı tehdit edici olabilir. Toxoplasma aynı zamanda gıda kaynaklı hastalıklardan ölümlerin önde gelen nedenlerinden biridir.
Kedinizin bakımını doğru yapmak, kedi kumunu hızla temizlemek ve sonrasında ellerinizi iyice yıkamak Toxoplasma'ya maruz kalmanızı azaltmaya yardımcı olabilir. Ayrıca meyve ve sebzeleri yıkayarak, etleri tüketmeden önce uygun sıcaklıklarda pişirerek ve çiğ deniz ürünleri, çiğ su ve çiğ sütten kaçınarak da bu parazitten korunabilirsiniz.
