İtalya'nın Campi Flegrei yanardağında, yapay zeka (YZ) destekli bir modelin daha önce gözden kaçan jeolojik yapıları, özellikle de büyüklüğü 5'e varabilecek depremleri tetikleyebilecek net bir 'halka fay'ı ortaya çıkardığı bildirildi. 2025 yılının başından bu yana Campi Flegrei'de büyüklüğü 4'ün üzerinde beş deprem meydana gelirken, yanardağ 2005'ten beri hareketlilik belirtileri gösteriyor. Yeni bir araştırmaya göre, yapay zeka kullanılarak son birkaç yılda tespit edilemeyen on binlerce sismik olayın belirlenmesi, bölgede birçok depremin fark edilmediğini gösteriyor.
Araştırmaya katılan bir bilim insanı, uzun süredir buranın riskli bir yer olduğunun bilindiğini ancak şimdi ilk kez depremlere neden olan jeolojik yapıların görüldüğünü belirtti. Campi Flegrei, son 40.000 yılda Avrupa'nın en büyük iki patlamasına sahne oldu ve geçmişinin de oldukça patlayıcı olduğu düşünülüyor. Bilim insanları Campi Flegrei'deki hareketliliği 1950'lerden beri kaydediyor, ancak 1980'lerde meydana gelen ve 40.000 kişinin tahliyesine neden olan 16.000'lik deprem dizisi sonrası izleme çalışmaları yoğunlaştı.
Campi Flegrei'nin günümüzdeki tehditlerini incelemek amacıyla, önceki yöntemlerin tespit edemediği depremleri belirleyebilen bir yapay zeka aracı geliştirildi. Geleneksel olarak sismologlar, depremleri yerdeki sarsıntıları temsil eden grafikler olan sismogramları analiz ederek tespit ediyor. Araştırmacılar, bu dalgaların boyutundaki ani artışları arıyor. Ancak bu yöntem, zamanla daha iyi öğrenerek gelişen bir 'faz seçimi' yöntemine dayanmıyor. Geliştirilen yeni yaklaşımda ise, uzmanların daha önce yaptığı milyonlarca örneğe dayanarak bir makine öğrenmesi modeli eğitiliyor ve bu yöntem daha etkili bir şekilde çalışması için tasarlanmış durumda.
Araştırma ekibinin bu aracı diğer yanardağlar yerine Campi Flegrei üzerinde kullanmayı tercih etmesinin birkaç nedeni var. Bu yanardağın davranışını daha iyi anlama konusundaki acil ihtiyaç bunlardan biri. Campi Flegrei'nin yaklaşık 11 kilometre çapındaki kalderası içinde 360.000'den fazla insan yaşarken, daha geniş alanda ise yaklaşık 1,5 milyon insan ikamet ediyor. Son 20 yıldaki hareketlilik 2018'de arttı ve şu anda bir patlama belirtisi olmasa da, özellikle şiddetli veya sığ bir deprem bölge halkı için büyük tehlike oluşturabilir ve binalara zarar verebilir.
Bilim dergisinde yayımlanan yapay zeka aracının sonuçları, 2022 ile 2025 ortası arasındaki depremlerin dörtte üçünün tespit edilemediğini ortaya koyuyor. Geleneksel yöntemler bu dönemde 12.000 deprem kaydederken, yapay zeka bu sayının 54.000'e yaklaştığını gösteriyor.
Bu depremlerin konumlarını haritalandıran araştırmacılar, Dünya'nın kabuğundaki çatlaklar olan ve birbirine sürtünerek depremlere neden olabilen fayları ortaya çıkardı. Özellikle, 1980'lerde tahliyelerin yapıldığı Pozzuoli kasabasının altında iki fayın birleştiği görüldü. Bu fayların konumu, büyüklüğü 5 civarında bir depremin olası olduğunu düşündürüyor.
Bu, bulguların tek çarpıcı yönü değildi. Pozzuoli, 1980'lerde bir yükselme yaşadı ve aynı durumun şu anda da yaşandığı, kasabanın altındaki zeminin yılda yaklaşık 10 santimetre yükseldiği belirtiliyor. Bu yükselme alanının, denize doğru uzanan ince ve belirgin bir 'halka fay' oluşturan birden fazla fayla çevrili olduğu anlaşıldı.
Araştırmanın İtalyan ortakları, halkayı bu kadar net görmelerine şaşırdıklarını dile getirdi. Daha önceki verilerin dağınık sismik aktiviteyi gösterdiği güneyde bir şeyler görmeyi beklediklerini, ancak kuzeyde bu kadar net bir halka fayla karşılaşmadıklarını ifade ettiler.
Halka fay boyunca meydana gelen sismik aktivitenin, sistemdeki değişiklikleri tahmin etmeye ve gelecekteki depremlerin büyüklükleri hakkında ipuçları vermeye yardımcı olabileceği belirtiliyor. Ancak bu bulgular, Campi Flegrei'nin bir sonraki patlamasının olasılığı veya zamanlaması hakkında yeni bir bilgi sağlamıyor. Analiz edilen tüm sismik aktivitenin sığ derinliklerde, yani 4 kilometrenin altında olduğu ve yüzeye doğru bir magma hareketini göstermediği ifade edildi.
Campi Flegrei için elde edilen sonuçlar, geliştirilen yapay zeka aracının diğer yanardağlar için de faydalı olabileceğini gösteriyor. Araştırmacılar, Santorini gibi Yunanistan'daki yerlerdeki sismik aktivitenin arttığı bölgelerde, altta yatan jeolojinin daha net anlaşılması sayesinde faydalanılabileceğini düşünüyor.
