Dizlerdeki sertlik, kalça ağrıları ve kronik eklem ağrısının yavaş ilerleyişi genellikle yaş almanın kaçınılmaz bir parçası olarak kabul edilir. Ancak osteoartrit dünya çapında en yaygın eklem hastalığı olsa da, uzmanlar bu hastalığı tedavi etme ve önleme biçimimizin mevcut bilimsel verilerle uyumlu olmadığını belirtiyor.
En etkili tedavi bir hap veya ameliyat masasında değil, hareketle bulunuyor. Buna rağmen, eklemlerini koruyup ağrılarını hafiflettiği kanıtlanmış tek terapi olan egzersize yönlendirilen hasta sayısı hem ülkemizde hem de dünya genelindeki sağlık sistemlerinde yetersiz kalıyor.
Egzersiz, osteoartrit gibi kronik ve sakatlayıcı eklem rahatsızlıkları için en etkili tedavilerden biridir. Buna rağmen, hastaların yalnızca çok azı bu tedaviyi alıyor.
Yapılan araştırmalar, Türkiye dahil olmak üzere birçok ülkede aynı tabloyu ortaya koyuyor: Osteoartritli hastaların yarısından azı, birincil sağlık kuruluşları tarafından egzersiz veya fizyoterapiye yönlendiriliyor. Hastaların yüzde 60'ından fazlasına önerilmeyen tedaviler uygulanıyor ve yaklaşık yüzde 40'ı, cerrahi dışı seçenekler denenmeden doğrudan cerraha gönderiliyor.
Bu rakamların neden endişe verici olduğunu anlamak için egzersizin eklemler üzerindeki etkilerini bilmek önemlidir. Osteoartrit, dünya çapında 595 milyondan fazla insanı etkileyen en yaygın artrit türüdür. Yaşam beklentisinin artması, giderek daha hareketsiz hale gelen yaşam tarzları ve artan obezite oranları bu trendi körüklüyor.
Ancak düzenli egzersiz yapan kişiler, hastalığın gelişimine ve en kötü etkilerinden korunmak için fiziksel ve biyolojik olarak kendilerini koruyorlar. Kemik uçlarını kaplayan kıkırdak, kendi kan dolaşımı olmayan sert ve koruyucu bir tabakadır. Bu tabaka harekete bağımlıdır.
Bir sünger gibi, kıkırdak yürüdüğümüzde veya bir eklemi yüklediğimizde sıkışır, sıvıyı dışarı atar ve sonra taze besinleri geri çeker. Her adım, eklem sağlığını korumak için besinlerin ve doğal yağlayıcıların dolaşımına olanak tanır. Bu nedenle, osteoartritin basit bir 'yıpranma' olduğu eski düşüncesi yanıltıcıdır. Eklemler, kaçınılmaz olarak aşınan araba lastikleri gibi değildir.
Osteoartrit, daha çok aşınma ve onarımın uzun bir süreci olarak anlaşılmalıdır; bu süreçte düzenli hareket ve egzersiz iyileşme ve tüm eklemin sağlığı için kritik öneme sahiptir.
Tüm Eklem Hastalığı
Artık osteoartritin tüm eklemi etkileyen bir hastalık olduğunu biliyoruz. Eklem sıvısını, altındaki kemiği, bağları, çevresindeki kasları ve hatta hareketi destekleyen sinirleri etkiler. Terapötik egzersizler bu unsurların tümünü hedefler. Örneğin kas zayıflığı, osteoartritin en erken belirtilerinden biridir ve direnç antrenmanıyla iyileştirilebilir. Kas zayıflığının hem hastalığın gelişimi hem de ilerlemesi riskini artırdığına dair güçlü kanıtlar bulunmaktadır.
Nöromüsküler egzersiz programları aracılığıyla sinir ve kas kontrolü de geliştirilebilir. Genellikle fizyoterapistler tarafından denetimli grup seanslarında sunulan bu programlar, eklem stabilitesini iyileştirmek ve özgüveni yeniden inşa etmek için hareket kalitesi, denge ve güce odaklanır. Program tamamlandıktan sonra ağrı, eklem fonksiyonu ve yaşam kalitesinde önemli iyileşmelerin 12 aya kadar kaydedildiği görülmüştür.
Egzersiz tüm vücut için iyi bir ilaçtır: 26'dan fazla kronik hastalıkta belgelenmiş faydaları vardır. Osteoartritte, yalnızca kıkırdak ve kasları güçlendirmekle kalmaz, aynı zamanda hastalığı tetikleyen iltihaplanma, metabolik değişiklikler ve hormonal değişimlerle de mücadele eder.
Obezite, osteoartrit için önemli bir risk faktörüdür; yalnızca eklemlere binen ek mekanik yük nedeniyle değil. Kandaki ve eklem dokularındaki yüksek düzeydeki iltihap molekülleri, kıkırdağı bozabilir ve hastalığı hızlandırabilir. Osteoartrit için düzenli aktivite, iltihaplanma belirteçlerini düşürerek, hücre hasarını sınırlayarak ve hatta gen ifadesini değiştirerek moleküler düzeyde buna karşı koyabilir.
Önce Egzersiz, Sonra Cerrahi
Şu anda osteoartritin seyrini değiştiren herhangi bir ilaç bulunmamaktadır. Eklem protezi ameliyatı bazı insanlar için hayat değiştirebilir, ancak büyük bir ameliyattır ve herkes için başarılı olmaz. Egzersiz ilk denenmesi gereken ve hastalığın her aşamasında devam ettirilmesi gereken bir yöntemdir. Çok daha az yan etkisi vardır ve birçok ek sağlık faydası sunar.
Osteoartrit basitçe 'yıpranmış' eklemler meselesi değildir. Kas gücü, iltihaplanma, metabolizma ve yaşam tarzından etkilenir. Düzenli, hedeflenmiş egzersiz, bu faktörlerin çoğunu aynı anda ele alır; kıkırdağı korumaya, tüm eklemi güçlendirmeye ve genel sağlığı iyileştirmeye yardımcı olur. Cerrahi düşünmeden önce, hareketin kendisi sahip olduğumuz en güçlü tedavilerden biri olmaya devam etmektedir.
