Uzayda yeni bir av sezonu mu başlıyor? Rusya, uzay gücü olarak eski ihtişamını yitirse de, Devlet Başkanı Vladimir Putin'in yörüngede sallayacak bir kılıcının olduğundan emin olduğu son gelişmelerle ortaya çıktı. Son haftalarda, çok gizli askeri faydalı yükler taşıyan bir çift roket fırlatması, yörüngedeki bir Rus ana gemisinden gizemli bir nesnenin serbest bırakılması ve neredeyse 650 kilometre yükseklikte üç uydu ile karmaşık formasyon uçuş manevraları dikkat çekti.
Bu olayların her biri tek başına Batılı analistlerin dikkatini çekecek nitelikteyken, bir araya geldiklerinde Soğuk Savaş'tan bu yana Rus askeri uzay faaliyetlerindeki en önemli artışlardan birini temsil ediyor. Üstelik tüm bunlar, Rusya'nın roketlerden uydu üretimine kadar her alanda ABD ve Çin'in gerisinde kalmaya devam ettiği bir dönemde yaşanıyor. Yeniden kullanılabilir roket geliştirme, eski Soyuz'un yerini alacak yeni insanlı uzay aracı ve SpaceX'in Starlink'ine benzer dev bir uydu takımyıldızı fırlatma çabaları da hızla ilerlemiyor.
Bu yıl şimdiye kadar Rusya sadece sekiz yörünge fırlatması yaparken, ABD'li fırlatma sağlayıcıları 101, Çin ise 36 yörünge denemesi gerçekleştirdi. Bu durum, Rusya'yı Sovyet vatandaşı Yuri Gagarin'in uzaya çıkan ilk insan olduğu 1961 yılından bu yana en düşük yörünge fırlatma sayısına doğru götürüyor.
Yaklaşık otuz yıldır Rusya'nın uzay programı, roket inşa etmek, uydu fırlatmak ve Uluslararası Uzay İstasyonu'na astronot taşımak için Batılı hükümetlerden ve ticari şirketlerden gelen paralara güveniyordu. Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinden sonra para akışı kesildi. Rusya ayrıca, fırlatma araçlarına ve uydularına girecek Ukrayna yapımı bileşenlere erişimi de kaybetti.
Gözetleme Uydularının Peşinde
Bu geri çekilmenin ortasında, Rusya uzaydaki inovasyon kapasitesinin kalanını ABD ordusunu taciz etmeye yönlendiriyor. ABD istihbarat yetkilileri geçen yıl, Rusya'nın uzaya nükleer silah yerleştirme projesi peşinde olduğuna inandıklarını belirtmişti. Yörüngede bir nükleer bombanın patlaması, askeri veya sivil, sayısız uyduyu ayrım gözetmeksizin devre dışı bırakarak uzay ortamını yıllarca bozabilir.
Rusya, nükleer silahlı bir uydu fırlatmayı planladığını inkar etse de, ülkenin Birleşmiş Milletler temsilcisi geçen yıl, yaklaşık 50 yıllık kitle imha silahlarının yörüngeye yerleştirilmesi yasağını yeniden teyit edecek bir Güvenlik Konseyi kararını veto etmişti.
Rusya henüz yörüngeye nükleer bir bomba yerleştirmemiş olsa da, başka türden anti-uydu sistemleri geliştirmede ilerleme kaydediyor. Rusya 2021'de kendi uydularından birini yerden fırlatılan bir füzeyle imha etti ve bugün yükseklerde, Rus uzay araçları Amerikan casus uydularını takip ediyor, uzayı silahlandırmaya doğru hızlı bir ilerleyişle ABD askeri yetkililerini tetikte tutuyor.
Dünyanın diğer iki uzay gücü olan Amerika Birleşik Devletleri ve Çin de kendi 'karşı-uzay' silahlarını geliştiriyor. Ancak ABD ve Çin orduları, büyüyen uydu filolarını karasal alanda kuvvet çarpanı olarak kullanmaya odaklanmış durumda; hassas vuruşlar, yüksek hızlı iletişim ve hava, kara ve deniz kuvvetleri için hedefleme sağlıyorlar. Bu durum değişmeye başlıyor, ABD Uzay Kuvvetleri komutanları şimdi kendi saldırı ve savunma karşı-uzay silahları konusundaki emellerini açıkça tartışıyorlar.
Rusya'nın bu yılki sekiz yörünge fırlatmasının üçü, potansiyel anti-uydu silahları veya en azından buna yol açabilecek yeni teknolojileri test eden prototipler olarak kategorize edilebilecek faydalı yükler taşıdı. (Bu arada, Rusya'nın diğer üç fırlatması Uluslararası Uzay İstasyonu'na gitti ve ikisi geleneksel askeri iletişim veya navigasyon uyduları fırlattı.)
Bu gizemli faydalı yüklerden biri 23 Mayıs'ta fırlatıldı. Bir Soyuz roketi, Ulusal Keşif Ofisi'ne (NRO) ait bir ABD casus uydusunun yoluyla mükemmel bir şekilde hizalanmış, yaklaşık 480 kilometre yüksekliğindeki bir yörüngeye bir uydu yerleştirdi. Kosmos 2588 olarak adlandırılan yeni Rus uydusu, kamuoyunda USA 338 olarak bilinen Amerikan uydusuyla aynı yörünge düzlemine fırlatıldı. Bu uydunun geniş çapta otobüs boyutunda bir KH-11 veya Keyhole sınıfı optik gözetleme uydusu olduğuna inanılıyor.
Rusya ve Amerika Birleşik Devletleri hükümetleri, askeri uyduları için Kosmos ve USA adlandırmalarını kapak isimleri olarak kullanır.
Kesin tasarımları ve yetenekleri gizli olsa da, Keyhole uydularının yörüngedeki casus uydular arasında en keskin görüntüleri sağladığına inanılıyor. Dünya genelindeki havaalanlarını, deniz limanlarını, füze tesislerini ve diğer stratejik bölgeleri izliyorlar. Jeopolitikanın ruhunda, Çin, Rusya, İran ve Kuzey Kore, NRO'nun Keyhole uyduları için en olası hedeflerdir. Açıkça söylemek gerekirse, Keyhole uyduları ABD hükümetinin uzaydaki en değerli varlıklarından bazılarıdır.
Bu nedenle, potansiyel bir askeri düşmanın onlar hakkında daha fazla bilgi edinmek veya bir savaş durumunda onları devre dışı bırakmak veya yok etmek için konumda olmak istemesi şaşırtıcı değildir.
Yörünge Dansı
Burada yörünge mekaniği hakkında hızlı bir tekrar yapmak gerekiyor. Uydular, Dünya'yı atalet uzayına sabitlenmiş düzlemsel yörüngelerde döner. Mükemmel bir yorum olmasa da, bu kavramı anlamanın en kolay yolu, gökyüzündeki yıldızların arka planını bir referans haritası olarak hayal etmektir. Kısa vadede, bir uydunun yörüngesinin konumu, herhangi bir rahatsızlık olmadan bu referans haritasında değişmeden kalacaktır. Alçak Dünya yörüngesindeki bir şey için, Dünya'nın dönüşü, uydu gezegenin etrafında her döndüğünde dünyanın farklı bir bölümünü uyduya sunar.
Bir uydunun yörünge düzlemini değiştirmek çok fazla yakıt gerektirir, bu yüzden yörüngedeki başka bir uzay aracıyla buluşmak için bir uydu göndermek isterseniz, gezegenimizin dönüşünün fırlatma alanını hedefin yörünge düzleminin tam altına getirmesini beklemek en iyisidir. Bu, alçak Dünya yörüngesindeki bir uydu için günde iki kez olur.
Rusya, Nivelir adlı bir askeri programla tam da bunu yapıyor. İngilizce'de Nivelir, inşaatçılar ve haritacılar tarafından kullanılan optik bir alet olan 'tesviye aleti' anlamına gelir.
Mayıs ayındaki Kosmos 2588 fırlatması, Dünya'nın dönüşünün Kuzey Rusya'daki Plesetsk Kozmodromu'nu NRO'nun USA 338 Keyhole uydusunun yörünge düzleminin altına getirdiği ana göre tam olarak zamanlanmıştı. Uluslararası Uzay İstasyonu'na yapılan fırlatmalar da aynı yol haritasını takip eder; mürettebat ve kargo araçları, uzay istasyonunun yörünge düzlemiyle kesişmek için saniyesine kadar doğru zamanda havalanır.
2019'dan bu yana Rusya, NRO casus uydularını gölgelemek için özel yörüngelere dört uydu fırlattı. Bu Rus Nivelir uzay araçlarının hiçbiri NRO muadillerine çok yaklaşmadı. Uydular düzenli olarak onlarca mil mesafeden geçtiler, ancak yörüngelerindeki benzerlikler Rus uzay aracının çok daha yakına gelmesini ve teorik olarak Amerikan uydusuyla fiziksel temas kurmasını sağlayacaktı. Nivelir uyduları, ABD yer kontrolörleri yörüngelerinde küçük ayarlamalar yaptığında bile NRO hedeflerine ayak uydurmak için manevralar yaptı.
Uzay durumu farkındalığı konusunda uzmanlaşmış Hollandalı bir arkeolog ve üniversite öğretim görevlisi, 'Bu, yörünge düzlemlerinin birbirinden ayrılmamasını sağlar' yorumunu yaptı.
Bu Bir Kaza Değil
Yörüngedeki NRO'yu gölgeleyen Rus uydularının sadece denetleyici veya takipçiden daha fazlası olabileceğine inanmak için nedenler var. Sadece birkaç hafta önce, Kosmos 2558 adlı başka bir Nivelir uydusu, USA 326 adlı bir NRO casus uydusunun yörüngesine yakından benzeyen bilinmeyen bir nesneyi serbest bıraktı.
Bunu daha önce de görmüştük. Daha eski bir Nivelir uydusu olan Kosmos 2542, 2019'da NRO'nun USA 245 uydusuyla aynı yörünge düzlemine fırlatıldıktan kısa bir süre sonra bir alt uydu serbest bırakmıştı. Bu platformun da Kosmos 2588 tarafından gölgelenen USA 338 uydusuna benzer bir KH-11 platformu olduğuna inanılıyor.
USA 245 uzay aracının yakınından birden fazla geçiş yaptıktan sonra, Kosmos 2542'nin alt uydusu geri çekildi ve 2020'de görüş alanındaki herhangi bir hedefi hasar verecek veya yok edecek kadar hızlı bir hızda gizemli bir mermi fırlattı. ABD askeri yetkilileri bunu bir anti-uydu silahı testi olarak yorumladı.
Şimdi ise başka bir Rus uydusu aynı şekilde davranıyor; ana gemi, tıpkı iç içe geçen Rus Matruşka bebekleri gibi kendi içinde başka bir sürpriz ortaya çıkarabilecek daha küçük bir nesneyi serbest bırakmak için açılıyor. Ancak bu sefer, bebek fırlatıldıktan neredeyse üç yıl sonra ortaya çıkıyor. Kosmos 2542'de ise tüm bunlar uzaya vardıktan aylar içinde gelişmişti.
Sadece son birkaç gün içinde, Kosmos 2558 tarafından konuşlandırılan 'Nesne C' olarak adlandırılan daha küçük uzay aracı, yüksekliğini azaltarak USA 326 ile rezonansa giren bir yörüngeye ulaştı ve her birkaç günde bir NRO uydusuna yaklaşık 100 kilometre (60 mil) kadar yaklaşıyor.
ABD yetkilileri Rus anti-uydu silahları (ASAT'lar) konusunda endişelenirken, Rusya'nın Nivelir uydularının davranışı kafa karıştırıcı. Emekli bir üst düzey ABD askeri uzay yetkilisi, Rusya'nın bu uyduları kasıtlı olarak yörüngedeki Amerikan casus araçlarına yaklaşmak için fırlattığını belirtiyor.
'Eğer bir alçak yörünge uydusunu başka bir uydunun tam olarak aynı düzlemine fırlatıyorsanız, bunu bilerek yapıyorsunuz demektir' diyen yetkili, askeri uzay programlarında çok sayıda liderlik pozisyonunda görev yapmıştı. 'Eğiklik bir şeydir. Güneş-senkronize yörüngelere birçok şey yerleştiriyoruz, ancak bunları yerleştirebileceğiniz neredeyse sınırsız sayıda düzlem var – 360 derece – ve sonra muhtemelen çeyrek dereceye kadar inebilir ve yine de farklı bir düzlem olarak ayrıştırılabilir. Bunun altına düzlem eşleşmesi yaptığınızda, bunu kasıtlı olarak yapıyorsunuz.'
Peki Neden?
Peki Rusya bunu neden yapıyor, o kadar açık değil. Potansiyel hedefiyle aynı yörünge düzlemine bir anti-uydu veya karşı-uzay silahı fırlatmak, Rusya'nın ellerini bağlıyor. Ayrıca, 1 milyar dolar veya daha fazla değerdeki bir Amerikan uydusuna önleyici bir saldırı, bir savaş eylemi olarak görülebilir.
Emekli askeri yetkili, 'Rusların bunu yapmasını, rublelerini eş düzlemsel bir alçak yörünge karşı-uzay türü uyduya yatırmalarını garip buluyorum' dedi. 'Ve neden mi diyorum? Çünkü o düzleme fırlattığınızda, o düzleme bağlı kalıyorsunuz demektir, bu da yalnızca tek bir potansiyel hedefiniz olduğu anlamına gelir.'
Rusya'nın 2021'de kendi uydularından birine karşı test ettiği gibi, yerden fırlatılan bir anti-uydu füzesi, alçak Dünya yörüngesindeki herhangi bir hedefi vurabilir.
'Peki neden, orada konuşlandırıldıktan sonra bir hedefe bu kadar kilitlenmiş bir şeye yatırım yapasınız ki, muhtemelen daha da ucuz olan yerden fırlatma esnekliğine sahipken?' diyen yetkili ekledi. 'Eğer gerçekten yeni faydalı yüklerin peşinden gitme esnekliği isteseydim, daha fazla yerden fırlatılan ASAT'ı savunurdum, çünkü bu şey asla yeni bir şeyin peşinden gidemez.'
'Buna bakmanın tek yolu, bize mesaj gönderiyor olmalarıdır. 'Hey, seni deli edeceğim. Tam kuyruğuna bir şey yerleştireceğim' diyorlar. Ve belki bunda bir doğruluk payı vardır ve bunu beğeniyorlardır. Maliyet-fayda veya operasyonel esneklik açısından bakıldığında, tek bir hedefe kilitlenmek mantıklı değil.'
Yine de, Rusya'nın Nivelir uyduları, yörüngedeki başka bir uzay aracına bir mermi fırlatabileceklerini gösterdi, bu yüzden ABD yetkilileri tehdidi göz ardı etmiyor. Ticari bir uydu izleme ve analiz firması değerlendirmesinde doğrudan konuya girdi: 'Kosmos 2588'in, üzerinde şüpheli bir kinetik silah bulunan bir Nivelir askeri denetim uydusu olduğu düşünülüyor.'
Uzay durumu farkındalığı konusunda uzmanlaşmış Hollandalı öğretim görevlisi de katılarak, Rusya'nın NRO casus platformlarının vuruş mesafesine 'dormant' (uyku halinde) anti-uydu silahları yerleştiriyor olmasından endişe duyduğunu yazdı.
Uzman, 'Bana göre, ABD'nin en değerli askeri uzay varlıklarından bazıları olan KH-11 Gelişmiş Geliştirilmiş Kristal yüksek çözünürlüklü optik görüntü istihbarat (IMINT) uydularının uzun süreli, devam eden gölgelenmesi, 'sadece' bir denetim görevi için tuhaf' yorumunu yaptı.
ABD ordusunun Rusya topraklarının geniş bölgelerini gözetleme yeteneği, Soğuk Savaş'ın zirvesinden bu yana Rusya'nın başının belası olmuştur.
Emekli yetkili, 1960'ta Sovyetler Birliği'nin bir Amerikan U-2 casus uçağını düşürmesine atıfta bulunarak, 'Üstünlüğe sahip olduklarını düşündüler ve Gary Powers'ı düşürdüler' dedi. 'Amerikalıların bizi gözetlemesini engelleyeceğiz' dediler. Sonra döndüler ve casus uydularımız oldu. 1960'lardan beri onlardan hep nefret ettiler, bu yüzden hala şöyle bir kültürel şey var: 'Bu bizim baş düşmanımız. Bu uydulardan nefret ediyoruz. Onlarla savaşacağız.'
Uyduların Dansı
Bu arada, ABD Uzay Kuvvetleri ve dış analistler, birbiriyle karmaşık bir yörünge dansına girişen ayrı bir üç Rus uydusunu takip ediyor. Kosmos 2581, 2582 ve 2583 numaralı bu uydular, Şubat ayında tek bir roketle birlikte fırlatıldı.
Bu üç uzay aracı herhangi bir ABD casus uydusunu gölgelemiyor olsa da, uydulardan birinin Mart ayında tanımlanamayan bir nesne serbest bırakmasıyla işler ilginçleşti, tıpkı Rusya'nın iki Nivelir uzay aracının kendi alt uydularını konuşlandırması gibi.
Çevrimiçi bir dergide bu yılın başlarında yayınlanan bir analize göre, Kosmos 2581 ve 2582, birlikte uçarken birbirlerine 50 metre kadar yaklaştılar. Üçlünün diğer üyesi Kosmos 2583, alt uydusunu serbest bıraktı ve yaklaşık bir ay boyunca etrafında manevra yaptı, ardından yörüngesini Kosmos 2581'inkine uyacak şekilde yükseltti.
Son olarak, Haziran ayının son haftasında Kosmos 2582 de onlara katıldı ve her üç uydu da birbirine yakın uçmaya başladı. Uzmanlar, bu yoğun aktiviteyi Rusya'nın onlarca yıldır gerçekleştirdiği en karmaşık buluşma ve yakınlık operasyonları tatbikatlarından biri olarak nitelendirdi.
Daha da yüksekte, 19 Haziran'da Rusya'nın en güçlü roketiyle fırlatılan iki Rus uydusu daha ilginç şeyler yapıyor. 30 yılı aşkın süredir geliştirilmekte olan bu, Rusya'nın Angara A5 roketinin, dört önceki sahte faydalı yükle yapılan test fırlatmasından sonra, gerçek bir işlevsel askeri uyduyla ilk uçuşuydu.
Rus ordusunun Angara A5'te fırlatmayı seçtiği faydalı yük alışılmadık. Roket, ana yolcusu Kosmos 2589'u, ekvatoru saran ve yaklaşık 20.000 ila 51.000 kilometre irtifa arasında değişen tuhaf bir yörüngeye konuşlandırdı.
Bu yörüngede Kosmos 2589, Dünya etrafında yaklaşık 24 saatte bir tur atıyor ve uyduya aynı coğrafi konum üzerinde gökyüzünde neredeyse sabit kalmasını sağlayan bir senkronizasyon veriyor. Bu tür jeosenkron, veya GEO, yörüngeler genellikle daireseldir, bir uydu ekvator üzerinde aynı irtifayı korur.
Ancak Kosmos 2589, gün boyu süren yörüngesi boyunca irtifa değiştiriyor. Günde iki kez, yukarı ve aşağı giderken, Kosmos 2589 kısa bir süreliğine daha geleneksel jeosenkron yörüngelerdeki çok sayıda ABD hükümet ve ticari uydusunun yakınından geçiyor, ancak sonra hızla bölgeden ayrılıyor. Minimum düzeyde, bu durum Rus yetkililere Amerikan casus uydularının yakın çekim görüntülerini yakalama yeteneği verebilir.
Ardından, geçen ay Kosmos 2589 yörüngeye ulaştıktan birkaç gün sonra, ticari izleme sensörleri yakınlarda ikinci bir nesne tespit etti. Tanıdık geldi mi? Bu yeni nesne kısa süre sonra irtifasını yükseltmeye başladı ve Kosmos 2589 da onu takip etti.
Daha Yükseği Hedefliyor
Bu, Rus denetleyicilerinin veya anti-uydu silahlarının erişimini, yıllarca daha düşük irtifalarda süren gizemli faaliyetlerden sonra daha yüksek yörüngelere genişletme çabasının başlangıcı olabilir mi?
Bir NRO proje yöneticisi ve Hava Kuvvetleri Uzay Komutanlığı'nda bir bilim insanı olan bir uzman, iki uydunun birbiriyle işbirliği yapacak şekilde konumlandığını öne sürdü. 'Burada 'gözcü-nişancı' gibi birçok ilginç senaryo var. Kesinlikle göz önünde bulundurulması gereken bir şey!'
Ticari bir uzay durumu farkındalığı şirketi, Kosmos 2589 ve yoldaşının alışılmadık yörüngesinin, Rus uydularını en azından jeosenkron yörüngedeki Batı uydularını casusluk yapabilecek bir konuma getirdiğini belirtti.
Şirket, 'Günlük olarak iki ana uydu bölgesini geçen bu benzersiz yörünge, hem GEO hem de mezarlık yörüngelerindeki nesneleri izlemeye yardımcı olabilir' diye yazdı. 'Hafif 1 derecelik eğimi de çarpışma risklerini azaltabilir. Uydunun görevi belirsizliğini korusa da, yörüngesi ilginç potansiyel rollere işaret ediyor.'
Tarihsel olarak, Rusya ordusu jeosenkron yörüngede çalışmaya alçak Dünya yörüngesindeki veya uzaydaki diğer benzersiz konumlardakinden daha az önem verdi. Ekvatora yakın konumları nedeniyle, jeosenkron yörüngelere Rus uzay limanlarından ulaşmak, ülkenin yüksek enlemi nedeniyle daha zordur. Ancak ABD ve Avrupa gibi Rusya'nın potansiyel düşmanları, jeosenkron uydulara büyük ölçüde güveniyor.
Diğer Rus uyduları, Batılı iletişim uydularının yakınından jeosenkron yörüngede uçtu, muhtemelen radyo yayınlarını dinlemeye çalışıyorlardı.
Emekli ABD askeri uzay yetkilisi, 'Yani bir GEO denetleyicisi yapıyor olmaları ilginç. Bunun ne olduğunu merak ediyorum. İzlemeliyiz. Bekleyip görmeliyiz' dedi.
Eğer casus tekno-gerilim filmlerinin hayranıysanız, tüm bunlar size 'Kızıl Ekim'in Peşinde' filminin konusunu hatırlatabilir; burada son teknoloji bir Rus denizaltısı, Murmansk'taki soğuk limanından ayrılarak, Sovyet ve Amerikan donanmaları arasındaki güç dengesini sarsabilecek hayali bir sessiz itme sistemini test etme emriyle yola çıkar. Kuzey Atlantik Okyanusu'nun affetmez sularını, daha da elverişsiz bir ortamla, uzayın boşluğuyla değiştirin.
Bugün, Soğuk Savaş'tan yaklaşık 40 yıl sonra, eski düşmanlar şimdi uzayda birbirlerine karşı entrikalar çeviriyorlar.
