Uzay keşfinin heyecan verici dünyasına hoş geldiniz! İnsanlı uzay uçuşları tarihinde önemli bir yıldönümünü kutlamak için bir an durup düşünmeye değer. 50 yıl önce, 15 Temmuz 1975'te, NASA Florida'dan üç kişilik bir Apollo mürettebatını fırlatırken, iki Rus kozmonot da Kazakistan'dan kalkarak iki gün sonra alçak Dünya yörüngesinde buluştu. Bu, ABD ile Rusya arasındaki ilk ortak insanlı uzay göreviydi ve Uluslararası Uzay İstasyonu'nda (ISS) süregelen, gergin ama kalıcı bir ortaklığın temelini attı. ISS'teki operasyonların 2030'da sona ermesi planlanıyor ve iki ülke, istasyonun hizmet dışı kalmasının ardından uzayda herhangi bir ortaklığı sürdürmek için ciddi bir beklentiye sahip değil.
Avrupa'nın Uzay Yarışında Yeni Oyuncular
Avrupa Uzay Ajansı (ESA), kıtanın mevcut fırlatma hizmet sağlayıcısı Arianespace'e alternatifler geliştirmek üzere beş yeni roket şirketini 169 milyon Euro'ya (yaklaşık 198 milyon dolar) kadar fonlamaya uygun hale getirdi. Bu beş küçük fırlatma şirketi Isar Aerospace, MaiaSpace, Rocket Factory Augsburg, PLD Space ve Orbex olarak belirlendi.
Bu şirketlerden yalnızca Isar Aerospace, yörüngeye roket fırlatma girişiminde bulundu. Ancak Isar'ın Spectrum roketi, Mart ayındaki test uçuşunda Norveç'ten kalkışından kısa bir süre sonra başarısız oldu. Bu şirketlerin hiçbirine bir ESA sözleşmesi veya fonu garanti edilmiyor. Önümüzdeki aylarda ESA ve beş fırlatma şirketi, Kasım ayındaki ESA bakanlar kurulu toplantısına kadar Avrupa hükümetleriyle fon görüşmeleri yapacak. Bu toplantıda, ESA üye devletleri ajansın en az önümüzdeki iki yıl için bütçesini belirleyecek ve ancak o zaman ESA bağlayıcı anlaşmalar imzalayabilecek.
Kimler Öne Çıkıyor? Uzay sektörü analistleri, Avrupa Fırlatma Yarışı için seçilen bu beş şirketi yörüngeye ulaşma olasılıklarına göre değerlendiriyor. Grubun en çok fonlanan ve bu yılın başlarında ilk yörünge fırlatma denemesini yapan Münih merkezli Isar Aerospace listenin başında yer alıyor. ArianeGroup destekli Paris merkezli MaiaSpace, kısmen yeniden kullanılabilir bir roket planıyla ikinci sırada. Geçen yıl fırlatma denemesine yaklaşan ancak ilk roketi test standında patlayan bir diğer Alman şirketi Rocket Factory Augsburg üçüncü sırada. İspanyol girişimi PLD Space dördüncü, İngiliz Orbex ise listenin sonunu tamamlıyor.
Japon Interstellar Technologies'ten Büyük Yatırım ve İddialı Hedefler
Japon uzay şirketi Interstellar Technologies, Zero roketinin geliştirilmesi ve uydu sistemleri Ar-Ge'si için 8.9 milyar Yen (yaklaşık 61.8 milyon dolar) yatırım aldı. Bu fon, Japon finans kurumları, risk sermayesi fonları ve borç finansmanından geliyor. Şirket daha önce de Japon hükümeti ve Toyota ile yaptığı anlaşmalar aracılığıyla fon sağlamıştı. Interstellar, Toyota'nın "yüksek frekanslı, uygun maliyetli fırlatmalar" için Zero roketinin üretimini ölçeklendirme konusunda uzmanlık katacağını belirtiyor. Metan yakıtlı Zero roketi, 1 metrik tona (yaklaşık 1000 kg) kadar faydalı yükü alçak Dünya yörüngesine yerleştirmek üzere tasarlandı. Ancak, şirketin fon toplama duyurusundaki üzücü haber, Zero roketinin ilk uçuşunun 2027'ye ertelenmiş olması.
Uzayda Dikey Entegrasyon Interstellar'ın hedefleri sadece fırlatma araçlarıyla sınırlı değil. Şirket aynı zamanda bir uydu iletişim işi de geliştiriyor ve son yatırım turunda toplanan paranın bir kısmı bu segmente ayrılacak. Interstellar, iddialarını SpaceX'in vizyonuyla açıkça karşılaştırıyor. Şirket yaptığı açıklamada, "Uydu tarafında, Interstellar, şirketin kendi fırlatma yeteneklerinden faydalanan iletişim uyduları geliştiriyor. Japonya İçişleri ve Haberleşme Bakanlığı ile JAXA Uzay Stratejisi Fonu tarafından desteklenen şirket, SpaceX'in Starlink ile uyguladığına benzer dikey entegre bir model inşa ediyor" dedi.
Güney Koreli Innospace'ten Hanbit-Nano Roketine Bir Adım Daha
Güney Koreli fırlatma hizmetleri şirketi Innospace, Hanbit-Nano roketinin yıl sonuna kadar yapılacak ilk fırlatmasına doğru ikinci aşama yeterlilik testlerini tamamlayarak önemli bir adım attı. İkinci aşama, şirket içi geliştirilen 34 kilonewton (yaklaşık 3.5 ton itme gücü) sıvı metan motoru kullanıyor. Innospace, motorun 300 saniyelik bir yanma süresine ulaştığını, yakıt ve oksitleyici besleme sisteminin, yapısal bütünlüğün ve fırlatma aracının entegre kontrol sisteminin istikrarlı bir şekilde çalıştığını belirtti.
Küçük Ama Etkili Bir Fırlatıcı Innospace'in roketi, küçük fırlatma pazarındaki benzerleri arasında bile boyut ve kapasite açısından mütevazı. Hanbit-Nano roketi, yaklaşık 90 kilogram faydalı yükü Güneş-senkronize yörüngeye yerleştirmek üzere tasarlandı. Innospace CEO'su Kim Soo-jong, "Bu ikinci aşama motor sertifikasyon testinin başarısıyla, Hanbit-Nano fırlatma aracının üst aşamasının geliştirilmesini tamamladık. Bu, Innospace'in uzun bir süredir biriktirdiği teknolojik gücü ve test operasyon yeteneklerini gösteren çok sembolik ve anlamlı bir teknolojik başarı olmasının yanı sıra, ticari fırlatma için son aşamaya girdiğimizi de gösteriyor" dedi. Şirket, ilk aşama sertifikasyon testlerini de tamamlayarak yılın ikinci yarısında ticari fırlatma için hazır olmayı hedefliyor.
Dubai'de Yapay Zeka Destekli Roket Üretimi İçin Beklenmedik İş Birliği
İki Alman girişimci, uzay tarihinde derin kökleri olan bir grup Rus uzmanla bir araya gelerek, yapay zeka modellerini kullanarak roket tasarlamak için güçlerini birleştirdi. Bu "stratejik ortaklık", yapay zeka destekli tasarım girişimi LEAP 71 ile 1980'lerde Kazakistan'daki Baykonur Kozmodromu'ndan Zenit roketlerinin fırlatılmasından sorumlu bir Sovyet mühendisinin oğlu tarafından kurulan Aspire Space arasında gerçekleşiyor. Şirketler faaliyetlerini Dubai'de yürütecek.
Bu beklenmedik ortaklığın amacı, alçak Dünya yörüngesine 15 metrik tona kadar yük taşıyabilen, yeni ve büyük, yeniden kullanılabilir bir fırlatma aracı geliştirmek. Aspire Space, özellikle uzay tarihi meraklıları için ilgi çekici bir şirket. Kurucusunun Sovyet uzay tarihiyle olan bağlantılarının yanı sıra, Aspire'ın teknoloji şefi Sergey Sopov, kariyerine Baykonur'da Energia ağır kaldırma roketi ve Buran uzay mekiği üzerinde çalışarak başlamış, daha sonra Sea Launch'ta yönetici pozisyonlarına yükselmiş.
Yapay Zekaya Güven Bu projeye şüpheyle yaklaşmak kolay olsa da, oldukça ilginç bir insan grubunu bir araya getirmeyi başardı. LEAP 71'in sadece iki çalışanı (iki Alman kurucu ortağı) olsa da, iddialı hedeflere sahip ve kendisini "yapay zeka odaklı mühendislikte bir öncü" olarak tanımlıyor. Aspire Space ile yapılan anlaşmanın bir parçası olarak, LEAP 71, Aspire'ın roketleri için tüm itiş sistemini tasarlamak amacıyla tescilli Noyron adlı bir yazılım programı kullanacak. Şirket, Aspire'ın 450.000 poundluk (yaklaşık 204 ton) itme gücündeki motoru için yapay zeka destekli tasarım yaklaşımının, benzer büyüklükteki yeni bir motorun test atışlarına başlamak için diğer roket şirketlerinin harcadığı süreyi yarıya indireceğini belirtiyor. Aspire'ın fırlatma aracı, yeniden kullanılabilir uzay aracı ve tüm bunları destekleyecek yer altyapısı dahil tüm projesinin 1 milyar dolardan fazlaya mal olması bekleniyor. Proje şu ana kadar kendi öz kaynaklarıyla finanse ediliyor.
Rusya, ISS'e Kargo Gemisi Fırlattı
Rus Progress ikmal gemisi, 3 Temmuz'da Kazakistan'daki Baykonur Kozmodromu'ndan bir Soyuz-2.1a roketiyle fırlatıldı. 2.625 kilogram kargo ve yakıt taşıyan Progress MS-31 uzay aracı, iki gün sonra Uluslararası Uzay İstasyonu'na otomatik olarak kenetlendi. ISS'te görevli Rus kozmonotlar, Progress aracının basınçlı bölmesinde taşınan malzemeleri boşaltacak.
Bu, bu yıl Rus roketi tarafından yapılan sekizinci yörünge fırlatmasıydı ve son yıllarda Rus uzay programındaki fırlatma faaliyetlerindeki düşüş eğilimini sürdürdü. Progress MS-31'i fırlatan Soyuz roketi, Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinden sonra muhtemelen iptal edilen ticari bir fırlatma için tasarlandığı için alışılmadık bir mavi-beyaz tasarımla boyanmıştı. Ayrıca, Temmuz 1975'teki Apollo-Soyuz görevinin 50. yıldönümünü anan bir logo da taşıyordu.
Çin'in Ay Roketi Long March 10'da İlerleme
Çin'in 2030 yılına kadar Ay'a astronot indirme hedefi yaklaşırken, bu yönde somut ilerlemeler görülmeye başlandı. Çin'in Ay'a ilk mürettebatını fırlatmak için kullanacağı devasa araç olan Long March 10 roketinin fırlatma rampasının inşası, Hainan Adası'ndaki Wenchang Uzay Fırlatma Alanı'nda oldukça ilerlemiş durumda. Çin sosyal medya platformlarında paylaşılan görüntülerde, Long March 10'un fırlatma kulesinin son yüksekliğine yaklaştığı görülüyor. Long March 10 için olduğu varsayılan bir mobil fırlatma platformu da yakınlarda yapım aşamasında.
Süper Ağır Sınıf Long March 10, şimdiye kadarki en güçlü Çin roketi olacak ve Ay'a 27 metrik ton faydalı yük gönderebilme kapasitesiyle NASA'nın Uzay Fırlatma Sistemi (SLS) ile karşılaştırılabilir bir performansa sahip olacak. Kısmi yeniden kullanılabilirlik için tasarlanan Long March 10, tamamen sıvı itiş sistemini kullanacak ve 92 metreden (yaklaşık 300 fit) daha uzun olacak. Roket, Çinli astronotları ülkenin yeni nesil Mengzhou mürettebat kapsülü içinde fırlatacak ve Apollo programına benzer bir mimari kullanarak mürettebat üyelerini Ay yörüngesinden Ay yüzeyine taşıyacak bir Ay iniş aracı da beraberinde olacak.
ABD'de Uzay Mekiği "Discovery" Tartışması: Teksas, Smithsonian'dan Mekiği İstiyor
ABD'de Teksas eyaletinin, uzay mekiği Discovery'yi Smithsonian Ulusal Hava ve Uzay Müzesi'nden alıp eyalette sergileme girişimi, önemli tepkilerle karşılaştı. ABD'li bir senatör, bu taşıma girişiminin maliyetini ve yasal geçerliliğini sorguladı. Senatör, bu girişimi "hırsızlık" olarak nitelendirerek, Teksas'ın 12 yıl önceki bir müzayede rekabetini kaybetmesi nedeniyle böyle bir hamle yaptığını öne sürdü.
Teksaslı Cumhuriyetçi senatörlerin öncülüğünde hazırlanan yasa tasarısı, Discovery'nin Virginia'daki Ulusal Hava ve Uzay Müzesi'nin Steven F. Udvar-Hazy Merkezi'nden alınarak Houston Uzay Merkezi'nde sergilenmesini talep ediyordu. Bu amaçla senato versiyonuna 85 milyon dolarlık bir ödenek de eklendi ve bu yasa 4 Temmuz'da imzalanarak yürürlüğe girdi.
Maliyet ve Yasal Sorunlar Bir uzay mekiğini bir müzeden diğerine taşımak için 85 milyon dolar harcamak mantıksız gibi görünse de, güvenli bir şekilde taşınması çok daha fazlaya mal olacak. NASA ve Smithsonian'ın araştırmalarına göre, toplam maliyetin 305 milyon dolara yakın olacağı belirtiliyor. Buna ek olarak, Houston'da Discovery'yi barındıracak ve sergileyecek bir tesis inşa etmek için tahmini 178 milyon dolar daha gerekiyor. Dahası, Kongre'nin Smithsonian koleksiyonundan bir eseri, hatta bir uzay mekiğini bile çıkarma hakkı olup olmadığı belirsiz. Washington DC'deki Smithsonian Kurumu, Discovery'nin mülkiyetinin kendilerine ait olduğunu savunuyor. NASA tarafından 2012'de imzalanan belgeler, uzay aracının "tüm haklarını, menfaatlerini, unvanını ve mülkiyetini" Smithsonian'a devretmişti. Senatörler, bunun Smithsonian tarihinde bir serginin zorla el konulmasının ilk örneği olacağını ve Teksas'ın bu konuda hak iddia edemeyeceğini vurguluyor.
SpaceX Starbase Genişliyor: Yerel Halktan Endişeler
Teksas'ın Cameron Bölgesi, SpaceX'e bölgenin kumullarından 90 metreden daha az bir mesafede yer alacak bir hava ayırma tesisi inşa etmesi için yeşil ışık yaktı. Bu durum, bitki örtüsü ve yaban hayatı üzerindeki olası etkiler konusunda endişeli olan yerel halkın tepkisini çekti.
Komisyon üyeleri 3'e 1 oyla, Elon Musk'ın roket şirketine sahil inşaat sertifikası ve kumul koruma izni vererek, Starship fırlatmaları için gerekli gazları üretecek bir tesis inşa etmesine olanak sağladı. Fabrika, havayı azot ve oksijene ayıracak. SpaceX, sıvı oksijeni itici yakıt olarak, sıvı azotu ise test ve operasyonlar için kullanıyor.
Lojistik Avantajı ve Çevresel Etki Tesisin yerinde olmasıyla SpaceX, Brownsville'den onlarca kamyonla gazların taşınması ihtiyacını ortadan kaldırarak bu gazların tedarikini daha verimli hale getirmeyi umuyor. Şirket, her fırlatma için 200'den fazla kamyon dolusu sıvı azot ve oksijenin teslim edilmesi gerektiğini belirtiyor.
SpaceX, başvurusuyla birlikte 865 metrekarelik kumul bitki örtüsü ve 15 metreküplük kumullar üzerindeki olumsuz etkileri azaltmaya yönelik bir plan sundu. Ayrıca, 7.735 metrekarelik kumul bitki örtüsü ve 355 metreküplük kumullar üzerindeki kalıcı etkileri telafi etmeyi de taahhüt etti. Proje SpaceX'e ait arazi üzerine inşa edilecek olsa da, Boca Chica'nın kumullarını etkileyen inşaatı yönetme yetkisi bölge yönetiminde bulunuyor.
ULA, Üçüncü Vulcan Roketini Monte Ediyor
United Launch Alliance (ULA), en son Atlas V roketi fırlatmasından sadece bir hafta sonra, 2 Temmuz'da Florida'daki Cape Canaveral Uzay Kuvvetleri Üssü'ndeki Dikey Entegrasyon Tesisine bir Vulcan güçlendiricisini taşıyarak ilk sertifika sonrası Vulcan roketini monte etmeye başladı. ULA tarafından "Fırlatma Aracının Standa Yerleştirilmesi" (LVOS) olarak adlandırılan bu operasyon, üçüncü Vulcan roketinin fırlatılmasına yönelik ilk önemli kilometre taşı. Yaklaşan fırlatma, 2024'teki iki sertifika uçuşunun ardından ULA'nın yeni roketinin iki ABD askeri yüküyle yapacağı ilk operasyonel uçuş olacak.
İkinci Kez Hazırlık Bu, söz konusu Vulcan güçlendiricisinin bir fırlatma kampanyası beklentisiyle Uzay Fırlatma Kompleksi 41'e getirildiği ikinci sefer. Daha önce geçen yıl Ekim sonunda, Vulcan roketini kullanacak ilk ulusal güvenlik fırlatması olan USSF-106 görevi için hazırlanmıştı. Ancak, Vulcan'ın hükümet yüklerini uçurmak için sertifikalandırma süreci beklenenden uzun sürdüğü için planlar değişmiş ve ULA, aynı fırlatma rampasından ticari görevler için iki Atlas V roketi fırlattıktan sonra tekrar Vulcan fırlatma hazırlıklarına geri dönmüştü.
Yaklaşan Fırlatmalar Takvimi
Uzay ajansları ve özel şirketlerin önümüzdeki dönemde planladığı bazı önemli fırlatmalar:
- 11 Temmuz: Electron | JAKE 4 | Wallops Uçuş Tesisi, Virginia | 02:45 TSİ (Türkiye Saati ile 12 Temmuz)
- 13 Temmuz: Falcon 9 | Dror 1 | Cape Canaveral Uzay Kuvvetleri Üssü, Florida | 07:31 TSİ (Türkiye Saati)
- 14 Temmuz: Falcon 9 | Starlink 15-2 | Vandenberg Uzay Kuvvetleri Üssü, Kaliforniya | 05:27 TSİ (Türkiye Saati)
