Yılın neredeyse yarısını geride bırakırken, roket ve uzay çalışmalarında son altı ayda oldukça hareketli anlar yaşandı. Beklenmedik gelişmeler, yeni adımlar ve bazı aksilikler gündeme geldi.
Isar Aerospace 150 Milyon Euro Yatırım Aldı
Alman uzay girişimi Isar Aerospace, Amerikalı bir yatırım şirketinden 150 milyon euro (yaklaşık 175 milyon dolar) finansman sağladı. Uydu fırlatma hizmetleri konusunda uzmanlaşan şirket, bu fonu hizmetlerini genişletmek için kullanacağını belirtti. Isar'ın ana ürünü olan Spectrum roketi, alçak Dünya yörüngesine bir metrik tona kadar yük taşıyabilecek iki aşamalı bir araç olarak tasarlandı. Spectrum Mart ayında ilk uçuşunu gerçekleştirdi ancak fırlatmadan kısa süre sonra arızalandı ve fırlatma rampasının yakınına düştü. Buna rağmen Isar, yörüngeye ulaşabilecek teorik kapasiteye sahip bir roket fırlatan yeni nesil Avrupalı uzay girişimleri arasında ilk oldu.
Münih merkezli şirket, şimdiye kadar risk sermayesi yatırımcılarından ve devlet destekli fonlardan 550 milyon eurodan fazla yatırım topladı. Bu rakam, diğer Avrupalı fırlatma girişimlerinin çok üzerinde. Ancak Isar'ın bu parayı etkili kullanabilmesi için yörüngeye başarılı bir fırlatma yapması gerekiyor. Şirket yetkilileri, ikinci Spectrum roketini bu yıl sonuna kadar fırlatmayı hedeflediklerini söyledi.
Rocket Lab'den Rekor Sürede İki Fırlatma
Rocket Lab bu hafta dikkat çekici bir esneklik sergiledi. Şirketin Yeni Zelanda'daki kendi uzay üssünde iki Electron roketi fırlatmaya hazırdı. Ancak görevlerden birinde teknik bir sorun yaşandı ve Salı günü yapılması planlanan fırlatma iptal edildi. Uzay üssünde yan yana iki fırlatma rampası bulunması sayesinde, teknisyenler ilk roketin sorununu gidermeye çalışırken, Rocket Lab başka bir Electron roketini komşu rampadan fırlatma takvimine aldı. HawkEye 360 için bir dörtlü küçük ticari sinyal istihbarat uydusu taşıyan bu görev, Perşembe günü başarıyla fırlatıldı.
Bu fırlatmadan sadece birkaç saat sonra Rocket Lab, hafta başında iptal ettiği görev için yeniden denemeye hazır olduğunu duyurdu. Şirket, aynı fırlatma alanından 48 saatten daha kısa sürede yeni bir fırlatma gerçekleştireceğini açıkladı. Bu, Electron'ın aynı fırlatma sahasından şimdiye kadarki en hızlı geri dönüşü oldu. Rocket Lab, müşteri talebi üzerine bu görevde hangi uydunun fırlatıldığını henüz açıklamadı.
Fransız HyPrSpace, Baguette One Roketini Fransa'dan Fırlatacak
Fransız roket üreticisi HyPrSpace, Baguette One adlı gösteri roketini ülkenin savunma tedarik ajansı ile imzaladığı bir anlaşma sonrası Fransa anakarasındaki bir füze test sahasından fırlatacak. HyPrSpace, 2019 yılında yörünge sınıfı Orbital Baguette 1 (OB-1) roketini tasarlamaya başladı. Baguette One aracı, daha büyük uydu fırlatıcısı için, özellikle de hibrit itki sistemini test etmek amacıyla geliştirilen, tam boyutundan küçük, tek aşamalı bir alt yörünge gösteri aracı.
HyPrSpace'in Baguette One'ı yaklaşık 10 metre yüksekliğinde olacak ve 300 kilograma kadar yükü alt yörünge uzayına taşıyabilecek. Roketin önümüzdeki yıl Fransa'nın güneyindeki bir füze test sahasından fırlatılması planlanıyor. HyPrSpace Genel Müdürü Sylvain Bataillard, Fransa'daki bu çift kullanımlı fırlatma rampasına erişim sağlamanın, hibrit itki teknolojileri üzerindeki uzun yıllardır süren çalışmalarının önemli bir başarısı olduğunu belirtti. Baguette One'ı fırlatmak ve daha bağımsız, sürdürülebilir ve yenilikçi bir Avrupa çift kullanımlı uzay endüstrisinin inşasında önemli bir rol oynamak için sabırsızlandıklarını ekledi.
Firefly, İsveç'ten Fırlatmaya Bir Adım Daha Yaklaştı
Amerika Birleşik Devletleri ve İsveç arasındaki bir anlaşma, Firefly Aerospace'in Alpha roketini bir İsveç uzay limanından fırlatmasına bir adım daha yaklaştırdı. İki ülke, roket teknolojisini koruma önlemleri içeren bir teknoloji güvenlik anlaşması imzaladı. Bu anlaşma, Amerikan roketlerinin İsveç'e fırlatmalar için ihraç edilmesine olanak tanıyor.
ABD hükümeti, Avustralya, Birleşik Krallık ve şimdi de İsveç gibi sadece birkaç ülkeyle fırlatmayla ilgili güvenlik anlaşmaları imzaladı. Roket ihracatı, bu teknolojinin potansiyel askeri uygulamaları nedeniyle sıkı kontrollere tabi tutuluyor. Firefly şu anda Alpha roketini Kaliforniya'daki Vandenberg Uzay Kuvvetleri Üssü'nden fırlatıyor ve Virginia'daki Wallops Adası'nda bir fırlatma sahası inşa ediyor. Ayrıca Florida'daki Cape Canaveral'da bir fırlatma rampası kiraladı, ancak şirket şu anda diğer sahalara öncelik veriyor. Geçen yıl Firefly, 2026 gibi erken bir tarihte Alpha'yı Esrange Uzay Merkezi'nden fırlatmak için İsveç Uzay Şirketi ile bir anlaşma duyurmuştu.
Amazon, Uydu Fırlatmalarına Hız Verdi
United Launch Alliance (ULA), Amazon için iki ay içinde ikinci kez 27 geniş bant internet uydusunu yörüngeye gönderdi. Bu, Amazon'un SpaceX'in Starlink'ine rakip olmayı hedefleyen Project Kuiper ağı için tam yük operasyonel uyduların ikinci fırlatmasıydı. 28 Nisan'daki ilk uçuş gibi, bir Atlas V roketi Florida'daki Cape Canaveral'dan havalandı ve Amazon'un uydularını yaklaşık 450 kilometre yükseklikteki hedef yörüngeye yerleştirdi.
Amazon'un uydu fabrikasındaki uzun üretim gecikmelerinin ardından, perakende devi nihayet Kuiper uydularını seri olarak üretiyor. Amazon, üçüncü parti Kuiper uydularını önümüzdeki ay bir SpaceX Falcon 9 roketiyle fırlatılmak üzere Florida'ya gönderdi bile. ULA, 2022'de Amazon'un milyarlarca dolarlık fırlatma sözleşmesinin büyük payını kazanmış, Kuiper için 38'e kadar Vulcan fırlatması ve dokuz Atlas V uçuşu taahhüt etmişti. Bu Atlas V fırlatmalarının üçü tamamlandı. Amazon ayrıca Avrupa'nın Ariane 6 roketinde 18, Blue Origin'in New Glenn'inde ise en az 12 fırlatma rezervasyonu yaptı. Vulcan, Ariane 6 ve New Glenn sadece bir veya iki kez uçtu ve Amazon, önümüzdeki birkaç yıl içinde 3.232 Kuiper uydusunu yörüngeye göndermek için bu roketlerden fırlatma hızlarını hızla artırmalarını bekliyor. Amazon'un sözleşme yaptığı birkaç Falcon 9 ve Atlas V, kanıtlanmış bir geçmişe sahip tek roketler. Kuiper uyduları artık düzenli olarak fabrikadan çıkmaya başladığına göre, gelecekteki herhangi bir gecikmenin sorumluluğu Amazon'dan, fırlatmaları için seçtiği nispeten denenmemiş roketlere kayabilir.
Falcon 9 Dört Ticari Astronotla Fırlatıldı
Amerika'nın en deneyimli uzay yolcusu emekli astronot Peggy Whitson ve Hindistan, Polonya ve Macaristan'dan üç çaylak mürettebat arkadaşı, Uluslararası Uzay İstasyonu'na özel olarak finanse edilen bir uçuşla uzaya fırlatıldı. Houston merkezli Axiom Space tarafından düzenlenen dördüncü sivil görev olan bu uçuşta, dört ticari astronot Florida'daki NASA Kennedy Uzay Merkezi'nden bir SpaceX Falcon 9 roketiyle yörüngeye fitti. Dragon kapsülleri Perşembe günü uzay istasyonuna kenetlenerek iki haftalık konaklamalarına başladı.
Bu görevde kullanılan Crew Dragon uzay aracı, SpaceX'in NASA için uzay istasyonuna ve özel finansmanlı ticari görevler için alçak Dünya yörüngesine yolcu taşımak üzere inşa ettiği astronot gemisi filosunun beşinci ve son üyesi. Çarşamba günü yörüngeye ulaştıktan kısa süre sonra Whitson, yeni uzay aracının adını açıkladı: Crew Dragon Grace. Whitson, yolculuğun harika geçtiğini ve Dragon filosunun en yeni üyesi Grace adını verdikleri uzay aracıyla Uluslararası Uzay İstasyonu'na doğru rotalarını belirlemek istediklerini söyledi. Grace'in, uzay uçuşunun sadece bir mühendislik başarısı değil, aynı zamanda her insan için iyilik içeren bir eylem olduğunu hatırlattığını belirtti.
Ariane 6 Ne Zaman Düzenli Uçacak?
Avrupa'nın yeni Ariane 6 roketinin fırlatma hızını artırmasının Arianespace için birkaç yıl süreceği belirtildi. Arianespace CEO'su, yılda 10 Ariane 6 roketi fırlatma hedefine ne kadar sürede ulaşabilecekleri sorusuna Paris Air Show'da yanıt verdi. Yılda 10 fırlatmaya mümkün olan en kısa sürede ulaşmaları gerektiğini, bunun Ariane 5'e göre iki kat fazla olduğunu ve büyük bir endüstriyel değişim gerektirdiğini söyledi. Şu ana kadar iki Ariane 6 roketi fırlatıldı ve üçüncü görev Ağustos ayında fırlatılmaya hazırlanıyor. Arianespace CEO'su, bu yıl sonuna kadar, dört katı katı roket iticili daha güçlü Ariane 64 varyantının ilk uçuşu da dahil olmak üzere, dört Ariane 6 fırlatması daha gerçekleştirmeyi planladıklarını yineledi.
Arianespace'in yıllık 10 Ariane 6 fırlatma hedefi, benzer büyüklükteki fırlatma araçlarına sahip diğer köklü şirketlere kıyasla mütevazı kalıyor. United Launch Alliance, yılda 25'e kadar Vulcan roketi fırlatmayı hedefliyor. Blue Origin'in New Glenn'i de sonunda sık sık uçacak şekilde tasarlandı, ancak şirket henüz hedef bir fırlatma hızı açıklamadı. SpaceX ise bu yıl 170'e kadar Falcon 9 roketi fırlatmayı hedefliyor. Ancak Avrupa hükümetleri, kıta için bağımsız bir fırlatma yeteneğini sürdürmeye her zamankinden daha fazla kararlı, bu yüzden Ariane 6 ortadan kalkmayacak. Arianespace, ağırlıklı olarak Avrupalı kurumsal müşterilere ve Amazon'a olmak üzere 30'dan fazla Ariane 6 fırlatması sattı.
SLS İtici Roketinin Nozulu Arızalandı
NASA ve Northrop Grumman, Perşembe günü Utah'ta yeni bir katı roket iticisini test etti, ancak test tam olarak planlandığı gibi gitmedi. Bu itici, NASA'nın dokuzuncu görev olan Artemis IX'dan başlayarak Uzay Fırlatma Sistemi (SLS) roketlerini güçlendirmek için kullanacağı yeni bir tasarıma sahip. Perşembe günü test edilen motor, uçuş için uygun değildi. Bu, mühendislerin roketin performansını öğrenmek için kullanacakları bir test birimiydi. Öğrenecek bir şeyleri olduğu ortaya çıktı, ancak muhtemelen istedikleri bu değildi. İticinin yanmasının yaklaşık 1 dakika 40 saniyesinde, motorun nozulunun hemen üzerindeki yapısından alevli bir plume çıktı. Kısa süre sonra, nozul şiddetli bir şekilde dağıldı. İtici, önceden doldurulmuş katı yakıtı bitene kadar yanmaya devam etti.
NASA'nın Uzay Fırlatma Sistemi'nin sınırlı bir ömrü olduğu görünüyor. Daha önceki bazı planlar, sistemi sadece üç fırlatmadan sonra iptal etmek istiyordu, ancak Kongre'den geçen bir yasa tasarısının ön metni bunu beş uçuşa kadar uzatabilir. Ancak Uzay Fırlatma Sistemi'nin dokuz uçuşa ulaşma olasılığı düşük ve eğer ulaşırsa, 2040'tan önce bu noktaya gelip gelmeyeceği şüpheli. SLS roketi, NASA'nın Artemis programı kapsamında ABD'li astronotları Ay'a döndürme planının temel bir parçası, ancak daha uygun maliyetli ticari alternatifler lehine programın iptal edilmesi yönünde talepler de var.
NASA'dan Sessiz RS-25 Motor Testi
Perşembe günü yapılan itici yer testi, NASA'nın Uzay Fırlatma Sistemi için yeni itki donanımını test ettiği bir haftadan kısa süredeki ikinci testiydi. Geçen Cuma, 20 Haziran'da, NASA Mississippi'deki Stennis Uzay Merkezi'nde bir test standında yeni bir RS-25 motorunu ateşledi. Hidrojenle çalışan bu motor, Uzay Mekiği programının sonundan bu yana üretilen türünün ilk örneği. Bu özel RS-25 motoru, SLS roketinin beşinci fırlatması olan Artemis V görevine atanmış durumda, ancak bu görev hiçbir zaman gerçekleşmeyebilir. NASA genellikle Stennis'teki motor testlerini canlı yayınlarken, ajans bu etkinliği önceden duyurmadı.
SLS roketi, Uzay Mekiği programından kalan parçaları geri dönüştürmek için tasarlandı, ancak NASA roketin dördüncü uçuşundan sonra RS-25 motorlarının stokunu, sekizinci uçuştan sonra ise katı roket itici kılıflarının stokunu tükenecek. Mekik dönemi parçalarının sonunda tükeneceğini fark eden NASA, 2015 yılında yeni RS-25 motorlarının üretimi için Aerojet Rocketdyne (şimdi L3Harris) ile bir sözleşme imzaladı. NASA daha sonra Aerojet'ten başlangıçta altı adet RS-25 motoru sipariş etti, ardından 2020'de siparişe 18 adet daha ekledi ve bu motorların maliyeti adet başına yaklaşık 100 milyon dolardı. Sonunda, yepyeni uçuşa uygun bir RS-25 motoru bir test standında ateşlendi. Eğer mevcut talepler gerçekleşirse, bu motorlar asla uçamayabilir. Belki bunda bir sakınca yoktur, ancak bunca zamandır bunca vergi mükellefinin yatırımı yapıldıktan sonra, geçen haftaki test kilometre taşı, kutlanmasa bile duyurulmaya değerdi.
SpaceX Sınırda Sorun Yaşadı
Meksika Devlet Başkanı Claudia Sheinbaum, SpaceX'in dev Starship roketlerinden birinin bu ayın başlarında motor test ateşlemesi için yakıt ikmali yapılırken büyük bir alev topu içinde dağılmasının ardından yasal işlem başlatmayı düşündüğünü belirtti. Patlamada kimse yaralanmazken, enkaz parçaları Meksika'nın kuzeyindeki Tamaulipas eyaletinin sahillerine yağdı. Patlama, SpaceX'in Starship fırlatma rampasından birkaç kilometre uzakta işlettiği bir test alanında meydana geldi. Bu test tesisi, Rio Grande Nehri'nin hemen yanında, Meksika'ya sadece birkaç yüz metre mesafede bulunuyor. Patlamanın gücü, enkazı nehrin karşısına, Meksika topraklarına fırlattı.
Sheinbaum Çarşamba günü yaptığı basın toplantısında, "Sınırımıza çok yakın roket fırlatmalarıyla ilgili her şeyi gözden geçiriyoruz," dedi. Eğer SpaceX herhangi bir uluslararası yasayı ihlal ettiyse, "gerekli tüm başvuruları yapacağız" diye ekledi. Sheinbaum'un partisi Meksika'da büyük bir etkiye sahip ve kendisinin, bilim insanları, bölge yetkilileri ve çevreci aktivistler arasında şirketin operasyonlarının Meksika ekosistemleri üzerindeki etkisine dair artan tepkiler karşısında SpaceX'e karşı harekete geçme çağrılarına yanıt verdiği bildiriliyor. SpaceX ise, Starship patlamasından sonra enkazı kurtarma çabalarının, "özel mülkiyete izinsiz giren yetkisiz kişiler tarafından engellendiğini" belirtti. SpaceX, kurtarma konusunda Meksika hükümetinden yardım talep ettiğini ve temizlikte yardımcı olmak için kendi kaynaklarını teklif ettiğini ekledi.
Sıradaki Üç Fırlatma
28 Haziran: Falcon 9 | Starlink 10-34 | Cape Canaveral Uzay Kuvvetleri İstasyonu, Florida
28 Haziran: Electron | "Symphony in the Stars" | Māhia Yarımadası, Yeni Zelanda
28 Haziran: H-IIA | GOSAT-GW | Tanegashima Uzay Merkezi, Japonya
