Gökbilimciler, bizden yaklaşık 300 milyon ışık yılı uzaklıkta bulunan devasa bir kara deliğin sergilediği tuhaf davranışlar karşısında şaşkınlıklarını gizleyemiyorlar.
SDSS1335+0728 adı verilen bir gökadanın merkezinde gizlenen bu süper kütleli kara delik, 2019 yılından beri bilim insanları tarafından yakından takip ediliyor. Uzun bir sessizlik döneminden sonra aniden uyanan kara delik, çevresine güçlü ışık patlamaları yaymaya başladı.
Bu tür bir uyanış, süper kütleli kara deliklerin bilinen davranışlarıyla genel olarak uyumlu olsa da, "Ansky" takma adıyla anılan bu özel kara deliğin hareketleri o kadar sıra dışı ki, mevcut bilgilerle açıklamakta zorlanılıyor.
Yapılan açıklamalara göre, Ansky'den kaynaklanan X-ışını patlamaları, tipik yarı periyodik püskürmelerde (QPE) gözlemlenenlerden 10 kat daha uzun sürüyor ve 10 kat daha parlak. Her bir patlama, başka örneklerde görülenden yüz kat daha fazla enerji açığa çıkarıyor. Ayrıca, Ansky'nin yaklaşık 4,5 günlük patlama periyodu şimdiye kadar gözlemlenen en uzun süre. Bu durum, mevcut teorik modelleri zorluyor ve bu X-ışını parlamalarının nasıl oluştuğuna dair fikirlerimizi yeniden gözden geçirmemizi gerektiriyor.
Kara delikler genellikle etraflarındaki her şeyi yutan kozmik elektrik süpürgeleri olarak düşünülse de, bu durum evrendeki en yoğun nesnelerin karmaşık varoluşlarının sadece bir parçasıdır. Kütleleri gibi, kütleçekimsel etkileri de belirli bir alana yayılır. Süper kütleli kara delikler, çevrelerindeki maddeyi yoğun bir şekilde yuttukları aktif dönemler ve neredeyse hiç madde çekmedikleri sakin dönemler geçirebilirler. Örneğin, kendi galaksimiz Samanyolu'nun merkezindeki süper kütleli kara delik nispeten sakin bir dönemdedir.
Gökbilimciler, süper kütleli kara deliklerin çevrelerindeki büyük miktarda maddeyi yuttuğu aktif dönemlerin, hem kara deliklerin kendilerinin hem de içinde bulundukları gökadaların evrimi için kritik öneme sahip olduğuna inanıyor. Kara deliklerin devasa boyutlara nasıl ulaştığı sorusunun cevabı, bu aktif madde yutma süreçlerinde yatıyor olabilir. Ayrıca, çoğu gökadanın merkezinde bulunan bu devasa yapılar, etkinlikleriyle gökadalarındaki yıldız oluşumunu ve kimyasal evrimi de etkiliyor.
Süper kütleli kara deliklerin aktif veya sakin olabildikleri ve bu iki durum arasında geçiş yapabildikleri biliniyor. Ansky, 2019'da aktif duruma geçtiği gerçek zamanlı olarak gözlemlenen ilk süper kütleli kara delik oldu.
Araştırmacılar, bu olayın uyanmakta olan bir kara delikte ilk kez gözlemlendiğini belirtiyorlar. Yarı periyodik püskürmelerin neden kaynaklandığı henüz tam olarak anlaşılamamış durumda ve Ansky'yi incelemek, kara delikleri ve nasıl evrimleştiklerini daha iyi anlamamıza yardımcı olacak.
Bir kara deliğin kendisi tespit edilebilir ışık yaymaz. Ancak etrafındaki aşırı kütleçekim ortamındaki hareketlilik farklıdır. Bir süper kütleli kara deliğin etrafında dönen maddedeki sürtünme ve kütleçekimi, kara delik beslenirken aşırı yüksek sıcaklıklar oluşturur ve bu da parlak ışık olarak gözlemlenir.
Bilim insanları daha önce yarı periyodik püskürmelerin, bir yıldız veya küçük bir kara delik gibi bir nesnenin süper kütleli kara deliğe çok yaklaşması ve etrafında dönen maddeye dolanarak tekrarlayan parlamalara neden olmasıyla başladığını düşünüyorlardı. Ancak Ansky'den yayılan ışığı bu şekilde açıklamak kolay değil. Kızılötesinden X-ışınlarına kadar geniş bir dalga boyu aralığında son derece parlak olması ve patlamaların kozmik bir 'davetsiz misafir' için tahmin edilenden daha uzun sürmesi durumu karmaşıklaştırıyor.
Bu durum oldukça heyecan verici olsa da, daha fazla veriye ihtiyaç duyulduğu anlamına geliyor. Araştırmacılar, bu tekrarlayan patlamaların, gelecekteki uzay görevleri (örneğin LISA gibi) tarafından yakalanabilecek kütleçekim dalgalarıyla da ilişkili olabileceğini düşünüyorlar. Bu nedenle, kütleçekim dalgası verilerini tamamlayacak ve devasa kara deliklerin bu şaşırtıcı davranışlarını çözmeye yardımcı olacak X-ışını gözlemlerinin kritik öneme sahip olduğu vurgulanıyor.
