Uykusuzluk tedavisinde kullanılan bir ilaç, farelerde Alzheimer ve benzeri nörodejeneratif hastalıklarda anormal şekilde birikerek topaklar oluşturan 'tau' proteinine karşı koruma sağladı. Bu gelişme, bu tür hastalıkların ilerleyişini yavaşlatmak için yeni yöntemlerin kapısını aralayabilir.
Bilişsel gerileme, giderek artan sayıda insanı doğrudan veya yakınları aracılığıyla etkiliyor. Dünya genelinde her yıl yaklaşık 10 milyon yeni demans vakası görülüyor ve yıllardır süren araştırmalara rağmen, belirgin fayda sağlayan tedavi seçenekleri hala oldukça sınırlı.
Alzheimer ve yetersiz uyku arasındaki bilinen bağlantılar nedeniyle, bilim insanları merkezi sinir sistemi üzerinde baskılayıcı etki gösteren ve 2019 yılında FDA tarafından uyku ilacı olarak onaylanan 'lemborexant' adlı ilacı inceledi.
Araştırmacılar, lemborexant'ın hem uykuyu iyileştirdiğini hem de Alzheimer ve ilişkili diğer bozukluklarda görülen nörolojik hasarın ana nedenlerinden biri gibi görünen anormal tau proteinini azalttığını gösterdiklerini belirtti.
Alzheimer'da 'amiloid beta' proteinlerinin rolü tartışmalı olsa da, hastalığa karışan tek protein bunlar değil. Normalde beyin hücrelerinin yapısına katkıda bulunan tau proteinleri, geçmiş araştırmalara göre anormal formlarında hayvan modellerinde beyin küçülme oranıyla ilişkilendirilmiş durumda.
Bilim insanları, erken evre Alzheimer demansı olan hastaları tedavi etmek için şu anda kullanılan amiloid antikorlarının yardımcı olduğunu ancak hastalığı istedikleri kadar yavaşlatmadığını ifade ediyor. Anormal tau birikimini ve buna eşlik eden iltihabı azaltmanın yollarına ihtiyaç duyulduğunu ve bu tür bir uyku ilacının daha fazla incelenmeye değer olduğunu ekliyorlar.
Ancak araştırmacılar lemborexant'ı, zolpidem adlı başka bir uyku ilacıyla karşılaştırdıklarında sonuçlar şaşırtıcıydı. Lemborexant alan farelerin hafıza oluşumundan sorumlu beyin bölgesi olan hipokampuslerinde, zolpidem veya hiç uyku ilacı almayan farelere göre yüzde 40'a kadar daha fazla hacim korunduğu görüldü.
Araştırmacılar, zolpidem gibi standart bir uyku ilacında bu etkilerin görülmemesinin şaşırtıcı olduğunu, zolpidem'in de lemborexant gibi NREM uykusunu artırdığını belirtti. Bu durumun, faydanın sadece daha fazla uyumakla değil, uykunun hangi mekanizmayla desteklendiğiyle ilgili olduğunu düşündürdüğü ifade edildi.
İki uyku ilacı farklı mekanizmalar üzerinden etki gösteriyor ve koruyucu etkinin anahtarı bu gibi görünüyor. Lemborexant, uyku döngüsünü düzenleyen bir nöropeptit olan oreksini bloke ediyor. Araştırma ekibi, farelerde oreksin reseptör 2'yi genetik olarak etkisiz hale getirdiğinde, beyinlerindeki tau birikiminin azaldığını gözlemledi.
İlginç bir şekilde, lemborexant'ın koruyucu etkileri dişi fareler de test edilmesine rağmen sadece erkek farelerde görüldü. Dahası, fare çalışmaları her zaman insanlarda aynı sonuçları vermeyebilir. Lemborexant, insanlarda yalnızca kısa süreli kullanım için onaylanmış durumda, bu nedenle uzun vadeli etkileri ve tau azalmasındaki etkinliği hala araştırılmaya muhtaç.
Yanıtlanması gereken birçok soru olsa da, eğer bu çalışmada görülen sonuçlar doğruluğunu korursa, araştırmacılar lemborexant gibi bir ilaçla erken müdahalenin nörodejenerasyonun ilerlemesini potansiyel olarak geciktirebileceğini umuyor.
Bu araştırma Nature Neuroscience dergisinde yayınlandı.
