STARBASE, Teksas - SpaceX mühendisleri, üçüncü denemede devasa Starship roketini uzaya göndermeye hazırlanıyor. Önceki iki fırlatma denemesi, teknik bir aksaklık ve olumsuz hava koşulları nedeniyle ertelenmişti.
Fırlatma penceresi, Teksas'ın güneyindeki SpaceX'in roket geliştirme tesisinde yerel saatle 18:30'da (TSİ 01:30) açılacak. Tesis, Rio Grande Nehri'nin Meksika sınırına yakın bir konumda bulunuyor.
SpaceX, pazar günkü fırlatma denemesini, roketin içine soğuk sıvı oksijen yakıtı taşıyan boru hattında bir sızıntı tespit edilmesi üzerine iptal etti. Sorun giderildikten sonra pazartesi günü tekrar deneme yapıldı ancak bölgedeki şimşek riski nedeniyle fırlatma gerçekleştirilemedi.
Şimdi ise Starship fırlatma ekibi, üçüncü denemenin başarılı olmasını umuyor. Salı günkü fırlatmadan yaklaşık bir saat önce, 123 metrelik roketin içine 4.500 tondan fazla metan ve sıvı oksijen yakıtı yüklenmeye başlanacak.
Bu görevde SpaceX, Starship'i Teksas'tan dünya etrafında yarı yol katederek Hint Okyanusu'na indirmeyi hedefliyor. Önceki üç deneme, Starship'in hedeflediği noktaya ulaşamadan başarısızlıkla sonuçlandı. Starship'in 10. test uçuşunun hedefleri hakkında daha fazla bilgiye önceki haberimizden ulaşabilirsiniz.
Bu başarısızlıklar, SpaceX'in Starship ile çözmeye çalıştığı zorluğun altını çiziyor. Starship, şimdiye kadar üretilmiş en uzun ve en güçlü roket olma özelliğini taşıyor.
Isı Kalkanı Sorunu: Mekiğin Unutulmayan Kabusu
SpaceX'in kurucusu ve CEO'su Elon Musk, pazartesi günü yaptığı açıklamada, "Gemi ve güçlendirici için binlerce mühendislik zorluğu devam ediyor, ancak belki de en önemlisi yeniden kullanılabilir yörünge ısı kalkanı," dedi.
SpaceX, Starship'leri başlangıçta yaklaşık 18.000 adet altıgen karo ile uçuruyordu. Bu karolar, NASA'nın uzay mekiklerinde kullanılanlara benzer seramik malzemeden yapılmıştı. Ocak ayındaki bir test uçuşundan bu yana SpaceX, "en son nesil karoları" kullanmaya başladı ve karolar ile Starship'in paslanmaz çelik yapısı arasına bir katman ekleyerek ısı kalkanı hasarını önlemeye çalıştı.
Uzaydan geri dönen gemi, alüminyumu eritecek kadar sıcak olan 1.430 santigrat dereceye kadar varan sıcaklıklara maruz kalıyor. SpaceX'in Starship'in ana yapısı için paslanmaz çeliği tercih etmesinin nedenlerinden biri de metalin daha yüksek erime noktasının olması.
SpaceX, gelecekte uzaydan dönen gemileri fırlatma rampasındaki büyük mekanik kollarla yakalamayı planlıyor. Bu, SpaceX'in daha önce devasa Super Heavy güçlendiricisini kurtarmak için gösterdiği yönteme benziyor. Bu sayede SpaceX, kullanılmış bir gemiyi doğrudan fırlatma rampasındaki bir güçlendiricinin üzerine yerleştirip hızla yakıt ikmali yaparak tekrar fırlatabilecek.
SpaceX'in bunu yapabilmesi için kanıtlaması gereken pek çok şey var. Ancak SpaceX, roketin Raptor motorlarını tekrar tekrar ateşlemek gibi daha bariz sorunları ele alabildiğini şimdiden gösterdi. En belirleyici test, SpaceX'in Starship'in ısı kalkanıyla olan başarısı veya başarısızlığı olacaktır.
Musk, "Tamamen yeniden kullanılabilir bir yörünge ısı kalkanı yapma konusunda kendimize güveniyoruz, ancak bunun için ısı kalkanındaki zayıf noktaları, tasarımda nerede değişiklik yapmamız gerektiğini, ister karoları güçlendirerek, ister karolar arasındaki boşluğu değiştirerek veya karoların altındaki malzemenin ne olduğunu değiştirerek öğrenmek için birçok uçuş ve birçok yineleme gerekecek," dedi. Bu açıklama, pazartesi günkü Starship fırlatma geri sayımının canlı yayını sırasında yapıldı.
Isı kalkanı, NASA'nın uzay mekiği programının en can sıkıcı sorunlarından biriydi. Binlerce karo, ilk kez 1979'da NASA'nın mekiği modifiye edilmiş 747 taşıyıcı uçağı üzerinde uçurduğu Columbia mekikinden dökülmüştü. Karo hasarı, mekik programının 30 yıllık hizmet ömrü boyunca düzenli bir olaydı ve görevler arasında mekik hangarda karo onarımı ve değiştirilmesini gerektiriyordu.
Musk, "Uzay mekiği ısı kalkanı, temelde kısmen kırılmış bir şekilde geri dönüyor ve tekrar uçabilmesi için aylarca süren bir yenileme gerektiriyordu. Starship ile başarmaya çalıştığımız şey, hemen yeniden uçurulabilecek bir ısı kalkanına sahip olmak," diye ekledi.
SpaceX, bu yılki her Starship uçuşunda, metalik yalıtkanlar ve atmosfere yeniden girişin kavurucu sıcaklıklarını dağıtmaya yardımcı olmak için "aktif soğutma" özelliğine sahip ısı kalkanı bölümleri de dahil olmak üzere yeni karo tasarımlarının performansını test etmeye çalıştı.
Musk, "Isı kalkanı karolarıyla ayarlayabileceğimiz 100 farklı değişken var, ancak tam olarak neyi ayarlamamız gerektiğini bilmenin tek yolu tekrar tekrar uçmak ve gemiyi inişten sonra inceleyebilmek," dedi.
SpaceX, ısı kalkanını tekrar tekrar test etmeden önce, Starship'in önce baştan sona tek bir uçuşu tamamlaması gerekiyor. Bu yılki üç denemede de bunu başaramadı. Geçen yıl Starship ile önemli ilerleme kaydedilmişti ve SpaceX, Starship'i Hint Okyanusu'na kontrollü bir şekilde indirmeyi başarmıştı.
Musk, "Gemi, atmosfere geri dönerken başarıyla geri getirebildik ve yumuşak bir iniş gerçekleştirebildik, yani bunun mümkün olduğunu biliyoruz. Ancak bu süreçte birçok ısı kalkanı karosunu kaybettik, bu yüzden bunu ısı kalkanı karolarını kaybetmeden ve bunu tekrar tekrar yapmamız gerekiyor," dedi.
SpaceX ayrıca, fırlatma rampasındaki yakalama kollarının iniş sırasında Starship'in ısı kalkanına zarar vermemesini sağlamalıdır. Bu, yalnızca SpaceX yetkilileri okyanus üzerindeki testlerde ısı kalkanı sorununu çözdüklerine ikna olduktan sonra denenecektir.
SpaceX'in Starship mühendisliğinden sorumlu başkan yardımcısı Bill Riley, "Kayıkçı kolları boyunca kayarken karoları kazımadığımızdan emin olmalıyız," dedi.
Eski NASA astronotu, mühendisi ve malzeme bilimcisi Charlie Camarda, 1970'lerde mekik ısı kalkanına alternatifler üzerinde çalışmıştı. NASA'daki ilk görevlerinden biri, uzay mekiğinin kanatlarının ön kenarı için ısı borularını aktif soğutma için kullanan bir ısı kalkanının fizibilitesini göstermekti.
Camarda, "Daha dayanıklı sistemlere bakmakla ilgileniyorduk. Test ettiğim ilk şey, McDonnell Douglas tarafından üretilen tamamen metalik bir mekik kanadı ön kenarıydı ve ısı boruları kullanıyordu. Karbon-karbon takviyeli, pasif ön kenar sistemiyle rekabet halindeydi," dedi.
Sonuç olarak NASA, mekik kanatlarının ön kenarları ve burun kapağı için karbon-karbon takviyeli ısı kalkanını seçerken, mekik gövdesi seramik karolarla korunuyordu. 2003 yılının Ocak ayında yapılan bir fırlatma sırasında mekikteki köpük parçasının çarpmasıyla kırılan bu karbon-karbon takviyeli panellerden biri, Columbia mekikindeydi. Hasar, 16 gün sonra yeniden giriş sırasında mekik parçalanana ve gemideki yedi astronot hayatını kaybedene kadar fark edilmedi.
Camarda, NASA'nın hasarlı bir ısı kalkanını uzayda onarma teknikleri geliştirmesinden sonra 2005 yılında bir sonraki mekik uçuşunda görev uzmanı olarak uçtu.
Camarda, "Bu tamamen metalik kanat ön kenarı için çok erken radyan ısıtma testleri ve hipersonik rüzgar tüneli testleri yaptım ve bu, alt yüzeydeki ısıyı üst yüzeye pompalıyordu, böylece tüm kanat ön kenarı neredeyse aynı sıcaklıkta parlıyordu, çünkü bu çok etkili bir iki fazlı ısı transferiydi," dedi.
Camarda'nın NASA'nın Langley Araştırma Merkezi'ndeki termal yapılar dalındaki çalışmaları, yüksek sıcaklık rüzgar tünellerinde yer testiyle sınırlıydı. Tasarımları uzay mekiğinde hiç uçmadı.
Camarda, "[SpaceX'in] farklı türde metalik ısı kalkanlarını test ettiğini gördüğümde, eski bölümümüzdeki adamların hepsi, 'Vay canına, bu harika! Keşke genç olsaydık ve NASA bu kadar canlı olsaydı' diyorlardı. Ama maalesef bunu göremedik," dedi.
Camarda, NASA'nın test yaklaşımının SpaceX'in iş yapış şeklinden çok farklı olduğunu belirtti.
Camarda, "Bu adamların yaptıklarının inanılmaz olduğunu ve çok hızlı bir şekilde yaptıklarını ve pek çok şeyi aynı anda test ettiklerini söyledi. 'Bunun akıllıca bir şey olup olmadığını merak ediyorum. Büyük bir hata yapıyor. Aracı o kadar ucuz ki hipersonik uçuş testi olarak kullanabiliyor mu? O kadar ucuz ki bunu karşılayabilir mi?' diye ekledi.
Camarda, "Bir araştırma merkezinde o kadar sınırlı bütçelerimiz vardı ki, her küçük şeyi kısmamız ve tasarruf etmemiz gerekiyordu. Bu yüzden, yapı taşı yaklaşımını kullanırdık ve yüzlerce değişikliğin olduğu bu çok büyük testi yapacak kadar cesur olmazdık. Bu çılgınca," dedi.
Odada Duramayan Fil: Starship'in Geleceği
SpaceX, bu yılki Starship aksiliklerinin nedenini yakıt sızıntıları ve motor arızası olarak açıkladı. Programın uçuş içi başarısızlıklarının yanı sıra, haziran ayında bir yer testinde bir nitrojen tankının arızalanmasıyla başka bir Starship patladı.
Elon Musk, pazartesi günü SpaceX'in canlı yayınında yaklaşık 20 dakika boyunca bunlardan hiç bahsetmedi. Musk başlangıçta Pazar günü X Spaces platformunda "teknik bir güncelleme" sağlamayı planlıyordu. Bu formatta Musk muhtemelen uzay basını ve uzay meraklılarının, sadece Starship kadar potansiyel olarak devrim niteliğinde bir roketin vaatleri hakkında değil, aynı zamanda SpaceX'in bunu gerçekleştirmek için aşması gereken engeller hakkında da ayrıntılar elde etmek için sorularını yanıtlayabilecekti.
Ancak SpaceX, etkinlik açıklama yapmadan iptal etti. Bunun yerine Musk, SpaceX'in resmi fırlatma öncesi canlı yayınına katıldı. Tartışmanın çoğu, ayrıntılı teknik güncellemeler yerine, insanlığı çok gezegenli bir tür haline getirmek ve Starship gibi bir roketin neden gerekli olduğu gibi tanıdık Musk konuşmalarına odaklandı.
Isı kalkanından sonra Starship programının bir sonraki büyük test hedeflerinden biri yörünge yakıt ikmali olacak. Bu, derin uzaya seyahat eden herhangi bir Starship uçuşu için kritik bir ön koşuldur. SpaceX'in devasa roketi, alçak Dünya yörüngesine 150 metrik tona kadar yük taşıyabiliyor, ancak kriyojenik yakıt tanklarının doldurulması olmadan daha uzağa gidemiyor.
Bu, özel olarak geliştirilen Starship programının pek çok şeyi gibi, uzayda daha önce hiç yapılmamış bir şey. Musk, bunu "gelecek yıl göstermeyi umduğunu" söyledi.
Ancak takvim belirsiz. Musk son zamanlarda SpaceX'in gelecek yıl ilk insansız Starship'leri Mars'a göndereceğini iddia etti. Bu, yörünge yakıt ikmalini kusursuz bir şekilde yapmadan gerçekleşmeyecek ve NASA yetkilileri bunun ustalaşmanın muhtemelen birden fazla deneme gerektireceğine inanıyor.
NASA neden Starship yakıt ikmaliyle ilgileniyor? ABD uzay ajansının, astronotları Ay'a indirebilecek, insanlar için uygun bir Starship sürümü geliştirmek için SpaceX ile 4 milyar dolardan fazla sözleşmesi var. Bu sözleşmelerle NASA, Çin'den önce mürettebatı Ay yüzeyine ulaştırmak için Starship'e güveniyor.
Musk'ın pazartesi günkü konuşmasında Ay'dan açıkça bahsedilmedi. En az 13 kez "Mars" kelimesini kullandı, ancak Ay'dan hiç bahsetmedi. Mayıs ayındaki önceki Starship sunumunda, 40 dakikalık bir konuşmada Ay'a sadece 40 saniye ayırmıştı.
Bu dikkate değer ancak şaşırtıcı değil. Musk, Ay'ı "dikkat dağıtıcı" olarak adlandırdı ve Ocak ayında X'te SpaceX'in "doğrudan Mars'a gittiğini" yazdı. Başkan Donald Trump ile bu yaz yaşadığı anlaşmazlıktan önce bile Musk, Mayıs ayında Ars'a Artemis programının "tutkularının çok düşük" olduğunu söyledi.
Musk o zamanlar, "Bin kat daha uzağa gitmeliyiz ve Mars'a gitmeliyiz," dedi.
Bu arada, NASA'nın vekaleten atanan yöneticisi Sean Duffy, ajansın Artemis III görevi kapsamında 2027'de astronotları Ay'a indirme hedefini yinelemeye devam ediyor. Ulaştırma Bakanı olarak da görev yapan Duffy, geçen ay SpaceX Başkanı Gwynne Shotwell'den Starship iniş aracının zaman çizelgesine uygun olduğu konusunda güvence aldığını söyledi.
Duffy, "Artemis III'te bir gecikme olursa, bunun kendilerinden kaynaklanmayacağını söylediler," dedi.
Ancak hükümetin uzaydaki hedefleri ile SpaceX'in hedefleri arasındaki gerilimi göz ardı etmek imkansız. Belki başarılı bir Starship test uçuşu buzları eritmeye yardımcı olabilir.
