Şizofreniye ne sebep olur? Dünya genelinde 20 milyondan fazla insanı etkileyen, tekrarlayan halüsinasyon ve sanrılarla karakterize bu ciddi akıl hastalığı, genellikle ergenlikten genç yetişkinliğe geçiş döneminde ortaya çıkmaya başlar. Hayatın neredeyse her alanını etkileyen karmaşık bir rahatsızlıktır.
Şizofreninin neden geliştiğine dair mevcut teoriler, hastalığın bu kritik dönemde beyin gelişimindeki değişikliklerle bağlantılı olabileceğini düşündürmektedir.
Şizofreni aynı zamanda disleksi, otizm ve dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) gibi genellikle çocuklukta ortaya çıkan nörogelişimsel rahatsızlıklara benzer özellikler gösterir.
Ancak yapılan yeni araştırmalar, hızlanmış beyin yaşlanmasının da şizofreninin gelişiminde potansiyel bir etken olabileceğini ve bunun basit bir kan testiyle ölçülebileceğini öne sürmektedir.
Araştırma, şizofreni hastalarının kanında, doğrudan beynin sinir hücrelerinden (nöronlar) türetilen proteinleri ölçmesi açısından benzersizdir. Nörofilament hafif zincir proteini (NfL) adı verilen bu protein, sinir hücrelerinin boyutunu ve şeklini korumaya yardımcı olan uzun, iplik benzeri yapılardan oluşur.
NfL, beyin nöronları hasar gördüğünde veya nörodejenerasyona uğradığında kana ve beyin omurilik sıvısına salınır. Bu hücreler hasar gördüğünde salınması, onu nörodejeneratif hastalıkları ve nörolojik hasarı teşhis ve izlemek için kullanışlı bir biyobelirteç yapar. NfL seviyelerinin ölçülmesi, nöronal hasarın boyutuna ilişkin bilgi sağlayabilir.
Nöronal hasar, beyindeki, omurilikteki ve çevresel sinir sistemindeki iletişim için gerekli olan özelleşmiş hücreler olan nöronların zarar görmesidir. Nöronlar hasar gördüğünde, doğru şekilde işlev görme yetenekleri bozulur, bu da hasarın ciddiyetine ve yerine bağlı olarak bir dizi nörolojik semptomla sonuçlanabilir.
Yüksek NfL seviyeleri, Alzheimer, multipl skleroz, Parkinson hastalığı ve frontotemporal demans gibi çeşitli nörolojik durumlarla ilişkilendirilmiştir. Ancak NfL seviyeleri aynı zamanda normalde yaşla birlikte artar, çünkü bu proteinler kendilerini eskisi kadar etkili bir şekilde onarma yeteneğini kaybederler. Bu, zamanla nöronlardaki kademeli yıpranma dahil olmak üzere çeşitli faktörlerin birleşiminden kaynaklanır.
Beynin gri maddesindeki, beyaz maddesindeki ve bağlantısındaki azalma, normal, sağlıklı yaşlanmanın bir parçası olsa da, bu değişiklikler genellikle kademeli ve günlük yaşamı engelleyici değildir.
Gri madde, beynin nöronlarının çoğunu içerir ve bilgi işleme, hafıza, karar verme, kas kontrolü ile görme ve duymadan sorumludur. Beyaz madde, farklı beyin bölgelerini birbirine bağlayan uzun liflerdir ve bu bölgelerin hızlı ve verimli iletişim kurmasını sağlar.
Normal, sağlıklı beyin yaşlanmasının belirgin semptomları arasında biraz daha unutkanlık, daha yavaş reaksiyon süresi ve birden fazla görevi yönetmede zorluk yer alabilir. Bu tür değişiklikler, yapılan araştırmaların gösterdiği gibi, şizofreni gibi hastalıklarda görülen ve kronolojik yaştan beklenenden daha hızlı ve daha şiddetli bir düşüş gösteren paternlerden oldukça farklıdır.
Araştırma, şizofreni hastalarında NfL seviyelerinin yaşla birlikte, sağlıklı insanlardaki artış oranına kıyasla daha hızlı arttığını ve bunun beyin yaşlanma sürecinde bir hızlanmaya işaret ettiğini buldu.
Aynı araştırmada, bipolar bozukluğu olan kişilerden alınan örnekler de incelenmiş ancak aynı hızlanmış artış görülmemiştir. MRI taramalarından "beyin yaşı" hesaplamak gibi diğer yöntemlerden elde edilen veriler de şizofreni hastalarında hızlanmış beyin yaşlanmasına işaret etmektedir.
Yaşam Tarzı Faktörleri
Şizofreni hastaları için vücudun hızlanmış yaşlanması zaten ciddi bir sorundur. Mevcut durumda, şizofreni tanısı konan kişilerin yaşam beklentisi, ortalamadan 20-30 yıl daha kısadır. Bunun temel nedeni, kanser ve kardiyovasküler hastalık gibi yaygın yaşa bağlı hastalıkların daha erken gelişmesidir.
Şizofreni hastalarının yaklaşık yarısında obezite, solunum yolu rahatsızlıkları, kronik ağrı ve madde kullanım bozuklukları gibi en az bir başka kronik tıbbi durum bulunur.
Şizofreni hastaları, biyolojik, psikolojik ve çevresel faktörlerin birleşimi nedeniyle madde kullanım bozuklukları açısından daha yüksek risk taşır. Bunlar arasında rahatsız edici semptomlar için kendi kendine ilaç tedavisi, bilişsel işlev bozukluğu, sosyal izolasyon ve tedaviye uyumda zorluklar yer alır.
Şizofreni ile yaşayanlarda vücudun hızlanmış yaşlanmasında yaşam tarzı bir faktör olsa da, yapılan bu çalışma bu rahatsız edici hastalığı anlama ve zamanla tedavi etme yolunda önemli bir adım daha olabilir.
