Sosyal medya platformları, her gün yeni bir akımın doğuşuna sahne oluyor. Peki ya bu akımlar sadece insanlara özgü olmasaydı? Afrika'daki bir şempanze barınağında gözlemlenen yeni bir 'moda', şempanzelerin de kendi aralarında enteresan trendler yaratabildiğini gösteriyor.
Zambiya'da bulunan Chimfunshi Yaban Hayatı Yetimhanesi Vakfı barınağında, 2023 yılının Ağustos ayında Juma isimli bir şempanze, kulağına bir parça ot sokarken görüntülendi. Otun kulakta kalacak kadar derine yerleştirilmesi dikkat çekti. Bu garip alışkanlık, sadece bir hafta içinde diğer dört şempanze tarafından da taklit edilerek hızla yayıldı.
Ancak Juma'nın 'trend belirleyici' rolü bununla sınırlı kalmadı. Aynı ayın ilerleyen günlerinde Juma, daha da cüretkar bir varyasyonla sahneye çıktı: Bir ot parçasını bu kez rektumuna soktu ve orada sallanır halde bıraktı. Beklenmedik bir şekilde, bu sıra dışı trend de diğer beş şempanze tarafından benimsendi.
Peki, Şempanzeler Neden Böyle Davranıyor?
Bu davranış, esaret altındaki şempanzeleri (Pan troglodytes) gözlemleyen araştırmacıların büyük ilgisini çekti. Otun, kaşınan kulakları veya kalçaları kaşımak gibi biyolojik bir amacı olmadığı anlaşıldı. Bilim insanları, bunun yerine sosyal bir amaca hizmet edebileceği hipotezini öne sürdü.
Hollanda'daki Utrecht Üniversitesi'nden biyolog Edwin van Leeuwen, "Bir başkasının davranışını kopyalayarak, o kişiyi fark ettiğinizi ve hatta belki de sevdiğinizi gösterirsiniz. Bu nedenle, insanlarda olduğu gibi, sosyal bağları güçlendirmeye ve grup içinde aidiyet duygusu yaratmaya yardımcı olabilir" açıklamasını yaptı.
İlginçtir ki, Chimfunshi şempanzelerinin vücutlarını otlarla süslediği ilk olay bu değildi. Julie adında başka bir şempanze, 2010 yılında kulaklara ot sokma trendini başlatmış ve yedi diğer şempanze tarafından takip edilmişti. Julie'nin ölümünden sonra bile bu davranış grup arasında devam etti.
Bu durum, sosyal öğrenme ve kültürel aktarımın çarpıcı bir örneği olarak görülüyor. Gözlemlenen dört şempanze grubundan yalnızca biri bu davranışı sergilemişti, oysa hepsi benzer koşullarda yaşıyordu. Daha da tuhafı, Julie'den on yıldan fazla bir süre sonra Juma'nın, grubu Julie'ninkiyle hiçbir teması olmamasına rağmen, bu fikri bağımsız olarak ortaya çıkarmasıydı.
Araştırmacılar, belirgin bir amacı olmayan bu tür heveslerin, yeni hayatta kalma becerilerini öğrenme yeteneğinin bir kalıntısı olabileceğini öne sürüyor. Vahşi şempanzelerde 'işe yaramaz' trendlerin takip edildiği gözlemlenmemiş olması da düşündürücü. Yalnızca esaret altındaki şempanzelerin boş zamanlarının bu tür davranışlara yetecek kadar olduğu belirtiliyor.
Bilim insanları gözlemlerini aktardıkları makalede, "Şempanzeler yeni becerileri sosyal olarak öğrenebilir ve bunları öncelikle fındık kırma veya termit avlama gibi kişisel ilgi alanlarına yönelik bağlamlarda kullanırlar" diye yazdı. "Ancak, seçim baskıları azaldığında (örneğin, esaret altında sistematik beslenme nedeniyle), şempanzeler sosyal öğrenmelerini bazen doğrudan faydası olmayan davranışlara da genişletebilirler."
Fonksiyonel olmayan kültürel akımlar sadece şempanzelere özgü değil. Son yıllarda orkaların başlarına ölü somon balığı taktıkları veya Avrupa sularında tekneleri batırdıkları görüldü; her ikisi de birer akım gibi duruyor. Güney Avustralya'daki bir grup vahşi Hint-Pasifik şişe burunlu yunus (Tursiops aduncus), esaret altındaki yunusları taklit ederek su yüzeyinde 'kuyruk yürüyüşü' yapmaya başlamıştı. Vahşi yunuslar bu eylemi onlarca yıl boyunca gerçekleştirmeye devam etti, bu da trendin kültürel olarak aktarıldığını gösterdi.
Hayvan kültürlerini incelemek, kendi kültürümüz hakkında daha fazla bilgi edinmemize yardımcı olabilir. Sonuçta, otu rektumunuza sokmak ile insanların anlamsız moda akımlarına uyması arasında gerçekten büyük bir fark var mı?
Bu araştırma Behaviour dergisinde yayınlandı.
