Şeker hastalığı (diyabet) ile demans (bunama) arasındaki ilişki giderek daha net ortaya konuyor. Yeni araştırmalar, kan şekeri sorunlarının beyin sağlığını nasıl etkilediğini ve bunun tersi durumları aydınlatıyor. İşte bu iki durumun nasıl birbiriyle ilişkili olduğuna dair kanıta dayalı on önemli bulgu:
1. Diyabet, Demans Riskini Artırıyor
Diyabet hastalarının, olmayanlara göre demansa yakalanma olasılığı yaklaşık %60 daha fazla. Sık yaşanan düşük kan şekeri atakları ise bilişsel gerileme riskini %50 artırabiliyor.
2. İnsülin Direnci Beyni de Etkiliyor
Tip 2 diyabetin temel nedeni olan insülin direnci, hücrelerin insülüne gerektiği gibi yanıt vermemesi durumudur. Bu durum, kanda fazla şeker (glukoz) birikmesine ve çeşitli komplikasyonlara yol açar. İnsülin direnci genellikle karaciğer ve kasları etkilerken, beyinde de benzer sorunlara neden olabilir. Alzheimer hastalığında, bu direnç beyin hücrelerinin enerji için glukoz kullanmasını zorlaştırarak bilişsel gerilemeye katkıda bulunabilir.
3. Demansta Beyin Şeker Kıtlığı
Beynimiz vücut ağırlığımızın sadece %2'sini oluştursa da, vücudumuzun enerjisinin yaklaşık %20'sini kullanır. Demans durumunda, beyin hücreleri glukozu düzgün kullanamama yeteneğini kaybediyor gibi görünmektedir. Glukozun kötü kullanımı ve insülin direncinin bu birleşimi, gayri resmi olarak 'tip 3 diyabet' olarak adlandırılmaktadır.
4. Alzheimer Beyin Hastalığı Diyabet Riskini Artırabilir
Alzheimer hastaları, diyabetleri olmasa bile genellikle daha yüksek açlık kan şekeri seviyelerine sahiptir. Bu durum, diyabet öncesi bir evre olarak kabul edilebilir. Hayvanlar üzerinde yapılan çalışmalar, beyindeki Alzheimer benzeri değişikliklerin kan şekeri seviyelerini yükselttiğini de göstermektedir. Ayrıca, Alzheimer için en yüksek genetik risk faktörü olan APOE4 gen varyantı, insülin reseptörünü hücre içinde hapsettiği için insülin hassasiyetini azaltır.
5. Damar Hasarı İki Durumu da Birleştiriyor
Diyabet, gözlerde, böbreklerde ve kalpte komplikasyonlara yol açan kan damarlarını hasara uğratır. Beyin de risk altındadır. Yüksek veya değişken kan şekeri seviyeleri beyindeki damarlara zarar vererek kan akışını ve oksijen taşınmasını azaltabilir. Diyabet ayrıca beynin koruyucu bariyerini zayıflatarak zararlı maddelerin içeri girmesine izin verebilir. Bu da inflamasyona yol açar. Azalan kan akışı ve beyin iltihabı, demans ile güçlü bir şekilde ilişkilidir.
6. Memantin: Diyabet Araştırmalarından Doğan Bir Demans İlacı
Orta ve şiddetli Alzheimer belirtilerini tedavi etmek için kullanılan memantin, aslında bir diyabet ilacı olarak geliştirilmişti. Kan glukozunu kontrol etmede başarılı olamasa da, araştırmacılar daha sonra beyin fonksiyonları üzerindeki faydalarını keşfetti. Bu hikaye, diyabet araştırmalarının beyin hastalıklarının tedavisinde ipuçları barındırabileceğini göstermektedir.
7. Metformin Beyni Koruyabilir
En yaygın kullanılan diyabet ilacı olan metformin, kan şekerini düşürmekten fazlasını yapar. Beyne ulaşır ve beyindeki iltihaplanmayı azaltabilir. Bazı çalışmalar, metformin kullanan diyabet hastalarının demansa yakalanma olasılığının daha düşük olduğunu ve ilacı bırakanların risklerinin tekrar artabileceğini öne sürüyor. Şu anda diyabeti olmayan kişilerde de etkileri test edilmektedir.
8. Kilo Verme Enjeksiyonları Plak Birikimini Azaltabilir
Semaglutide (Ozempic, Wegovy) gibi GLP-1 reseptör agonist ilaçları, kan şekerini düşürür ve kilo vermeye yardımcı olur. Bu ilaçları kullanan diyabet hastalarında demans riskinin daha düşük olduğu kayıtlara geçmiştir. Metformin ile karşılaştırıldığında, GLP-1 ilaçlarının demans riskini azaltmada daha etkili olduğu bulunmuştur. Şu anda ağızdan alınan semaglutide'in hafif bilişsel bozukluğu veya erken evre Alzheimer hastalarındaki etkilerini test eden iki büyük çalışma devam etmektedir.
9. İnsülin Tedavisi Beyne Yardımcı Olabilir
Beyindeki insülin direnci bir sorun olduğundan, araştırmacılar buruna uygulanan insülin spreyleri test etmişlerdir. Bu yöntem, kan şekerine olan etkileri azaltırken insülini doğrudan beyne ulaştırır. Küçük çalışmalar, bu spreylerin hafızaya yardımcı olabileceğini veya beyin küçülmesini azaltabileceğini öne sürüyor, ancak uygulama yöntemleri hala zorluk teşkil ediyor. Spreylerin beyne ne kadar insülin ulaştığı değişkenlik gösteriyor ve uzun vadeli güvenlik henüz kanıtlanmamıştır.
10. SGLT2 İnhibitörleri Demans Riskini Azaltabilir
Yeni kanıtlar, tip 2 diyabet hastalarında SGLT2 inhibitörlerinin (bir tür diyabet ilacı) Alzheimer ve vasküler demans dahil olmak üzere demans riskini azaltmada GLP-1 reseptör agonistlerinden daha üstün olduğunu göstermektedir. Bu tabletler, idrarla şeker atılımını artırarak kan şekerini düşürür. Bu çalışma, beyindeki iltihaplanmayı azaltarak demans riskini düşürdüklerine dair erken kanıtları desteklemektedir.
Bu artan kanıtlar, diyabetin yönetilmesinin sadece kalp ve böbrekleri korumakla kalmayıp, aynı zamanda beyin fonksiyonlarının korunmasına da yardımcı olduğunu göstermektedir. Diyabet ilaçlarının yalnızca diyabetle ilişkili demans riskini mi azalttığı, yoksa diyabeti olmayan kişilerde de riski azaltıp azaltamayacağı konusundaki sorular devam etmektedir. Bununla birlikte, diyabet araştırmaları, kan şekerini düşüren, insülin hassasiyetini artıran ve iltihabı azaltan en az 13 farklı ilaç sınıfı ve birden fazla kombinasyon tedavisi oluşturmada oldukça başarılı olmuştur. Bu tedavilerin bir 'yan etkisi' olarak yaşlanma sürecinde beyin sağlığının daha iyi korunması mümkün olabilir.
