Evrende değişim genellikle uzun zaman dilimlerinde gerçekleşirken, gökbilimciler Satürn ve Uranüs arasındaki küçük, buzlu bir nesnenin adeta kendi halka sistemini gerçek zamanlı olarak oluşturduğuna tanıklık ediyor. Bu durum, bilim dünyasında büyük bir heyecan yarattı.
Brezilya merkezli bir ekip tarafından yapılan araştırmada, Güneş'in etrafında Satürn ve Uranüs arasında dönen, yaklaşık 200 kilometre genişliğindeki (2060) Chiron adlı nesnenin yörüngesindeki materyal bantlarının yeni oluşmakta olduğu ve şekillendiği ortaya çıktı. Bulgular, Chiron'un çevresinin dağınık bir enkaz bulutu ile tam olarak oluşmuş bir halka sistemi arasında geçişli bir durumda olduğunu gösteriyor. Bu, bilim insanlarına halka oluşumunun ilerleyişine dair daha önce doğrudan gözlemlenmemiş nadir bir anlık görüntü sunuyor.
Araştırmanın başını çeken ve Brezilya Ulusal Gözlemevi'nde doktora sonrası araştırmacı olan Chrystian Pereira, bu keşfin heyecan verici bir sürpriz olduğunu belirtti. Pereira, bu durumun Güneş Sistemi'nin canlı ve sürekli evrimleşen bir yer olduğunu, hatta insan zaman ölçeklerinde bile değişim gösterdiğini hatırlattığını dile getirdi.
Chiron, halkalara sahip olduğu bilinen Güneş Sistemi'ndeki dört küçük cisimden biri olma özelliğini taşıyor. Bu diğer cisimler arasında asteroid Chariklo ve cüce gezegenler Haumea ile Quaoar bulunuyor. Ancak Chiron, bu gruptaki en dinamik nesne olabilir.
14 Ekim'de Astrophysical Journal Letters'da yayımlanan makalede detaylandırılan Chiron'un değişen ortamı, bilim insanlarının milyarlarca yıl önce dev gezegenler Satürn ve Uranüs'ün yanı sıra küçük buzlu cisimlerin halkalarını nasıl oluşturduğunu anlamalarına yardımcı olabilir.
Oluşum Halindeki Halkalar
Kaya, su buzu ve organik bileşiklerden oluşan Chiron, Centaur olarak adlandırılan ve Jüpiter ile Neptün arasında yörüngede dönen, hem asteroid hem de kuyruklu yıldız benzeri özellikler gösteren ilginç bir cisim popülasyonuna ait. Chiron, Güneş etrafındaki bir turunu 50 Dünya yılında tamamlıyor.
1977'deki keşfinden bu yana gökbilimciler, Chiron'un zaman zaman parlaklaştığını ve hatta uzaya gaz ve toz püskürttüğüne işaret eden zayıf bir kuyruk oluşturduğunu gözlemlediler.
Eylül 2023'te, Chiron Dünya'dan bakıldığında uzak bir yıldızın önünden kısa bir süre geçtiğinde, Brezilya'daki Pico dos Dias Gözlemevi yıldız ışığında küçük, tekrarlayan düşüşler tespit etti. Araştırmacılar, bu verileri 2011, 2018 ve 2022 yıllarında kaydedilen benzer olaylarla karşılaştırdıklarında, Chiron'un merkezinden yaklaşık 270 ila 430 kilometre uzaklıkta yörüngede dönen üç belirgin ve yoğun halkanın on yıldan uzun süredir yerinde durduğunu buldular.
2023 verilerinde, ekip Chiron'un etrafında, önceki verilerde görünmeyen yaklaşık 200-800 km (120-500 mil) arasında uzanan yeni, disk benzeri bir yapı da gözlemledi. Pereira, bu daha geniş ve dağınık diskin muhtemelen son on yıl içinde, muhtemelen bir çarpışma veya yörüngeye taze malzeme salan bir patlama sonucu oluştuğunu söyledi.
İlginç bir şekilde, ekip ayrıca Chiron'dan yaklaşık 1400 km (870 mil) uzakta, halka materyalinin bir Ay'a değil, enkaz olarak kalması gereken Roche sınırı olarak bilinen sınırın çok ötesinde zayıf bir dış özellik keşfetti. Yeni çalışma, bu bölgedeki herhangi bir materyal izini ilk kez tespit ettiklerini belirtiyor.
Pereira, bu sınırdan sonra bir halka oluşturan parçacıkların doğal olarak bir uyduya dönüşmesi gerektiğini ancak bir şeyin buna engel oluyor gibi göründüğünü ekledi ve daha yüksek çözünürlüklü gözlemlerin bunu doğrulamak için gerektiğini söyledi.
Araştırmacılar, Chiron'un tuhaf oluşumuna neyin neden olduğundan emin değiller. Bir olasılık, yüzeyinin altındaki uçucu buzların kuyruklu yıldız benzeri bir patlamayla yüzeye çıkması ve ardından yörüngeye yerleşen toz ve buzu fırlatması. Başka bir olasılık ise küçük bir uydunun parçalanarak Chiron'un ekvatoru boyunca yayılan parçalar saçması.
Pereira, ikinci teorinin son on yıldaki sürekli parlaklığı da açıklayabileceğini, bunun sadece kuyruklu yıldız aktivitesiyle açıklanmasının zor olduğunu belirtti.
Diğer uzmanlar, bulguların küçük cisimlerin etrafındaki halkaların uzun süre nasıl hayatta kalabileceğine dair yeni sorular ortaya çıkardığını söylüyor.
Yeni makalede yer almayan NASA Goddard Uzay Uçuş Merkezi'nde doktora sonrası araştırmacı olan Keighley Rockcliffe, bu parçacıklara enerji ekleyen ve onların yığılmadan sınırın dışında kalmalarını sağlayan bir şey olabileceğini belirtti. Rockcliffe, halkaların çok seyrek olabileceği veya henüz yeterince uzun süre var olmadığı için yığılmadığı olasılığını da ekledi. Belki de yakın zamanda oluştu ve küçük bir centaur-cik oluşturmaya vakti olmadı.
Chiron'un halkalarının gerçekten evrimleşip evrimleşmediğini, sadece değişen bakış açımızdan farklı görünmediğini doğrulamak için gökbilimciler, Chiron'un uzak yıldızların önünden geçtiği daha fazla olayı yakalamayı umuyor. Çoklu kıtalardaki gözlemevlerinde yüksek hızlı kameralarla kaydedilen bu tür olaylar, diskin materyalinin opaklık, genişlik veya konum olarak değişip değişmediğini görmek için tek doğrudan yoldur. Pereira'ya göre bu değişiklikler, toz ve buzun aktif olarak yeniden dağıtıldığını göstererek devam eden evrimin doğrudan kanıtını sunacaktır.
Pereira, meraklarını gidermenin en ideal senaryosunun ise bu büyüleyici sistemin yerinde gözlemlenmesi için adanmış bir uzay görevi olacağını belirtti.
