Büyülü mantarlar olarak bilinen mantarlar, binlerce yıldır geleneksel törenlerde ve eğlence amaçlı olarak kullanılmıştır. Ancak yapılan yeni bir çalışma, bu mantarların aynı psikoaktif maddeyi üretme yeteneğini iki farklı yoldan evrimleştirdiğini ortaya koydu. Bu keşif, mantarların doğadaki rolünü ve tıbbi potansiyellerini anlamamız açısından önemli çıkarımlar barındırıyor.
Büyülü mantarlar, vücudumuz tarafından alındığında aktif forma dönüştürülen psilosibin adı verilen bir madde üretir. Psilosibin, 1960'larda popülerlik kazanmış ve zamanla yüksek kötüye kullanım potansiyeli ve kabul edilmiş tıbbi kullanımı olmamasına atfedilen uyuşturucu sınıflandırmalarına tabi tutulmuştur. Bu durum, psilosibinin tıbbi kullanımı üzerine yapılan araştırmaları on yıllarca durdurmuştur.
Ancak son klinik denemeler, psilosibinin depresyonun şiddetini, intihar düşüncelerini ve kronik anksiyeteyi azaltabileceğini göstermiştir. Tıbbi tedavilerdeki potansiyeli göz önüne alındığında, psilosibinin doğada nasıl üretildiği ve sürdürülebilir bir şekilde nasıl üretilebileceğine dair anlayışımızda yenilenmiş bir ilgi söz konusudur.
Yapılan yeni bir çalışma, mantarların farklı türdeki enzimleri kullanarak psilosibini iki farklı yolla üretebildiğini keşfetti. Bu bulgu aynı zamanda araştırmacılara laboratuvarda psilosibin üretmenin yeni bir yolunu da sunmuştur.
Araştırmalara göre, incelenen iki farklı ve ilişkisiz mantar türünden elde edilen enzimler, birbirinden bağımsız olarak evrimleşmiş ve aynı bileşiği oluşturmak için farklı yollar izlemişlerdir. Bu durum, yakın akraba olmayan canlı organizmaların aynı özelliği üretmek için iki farklı yol geliştirmesi anlamına gelen yakınsak evrim olarak bilinir. Kafeinin farklı bitkiler tarafından bağımsız olarak üretilmesi buna bir örnektir.
Bu, mantar krallığına ait iki organizmada yakınsak evrimin ilk gözlemlendiği durumdur. İlginç bir şekilde, söz konusu iki mantarın yaşam tarzları oldukça farklıdır. Bir tür, çeşitli ağaçların kökleriyle ilişki içinde büyürken, diğerleri ayrışan ölü organik maddelerden beslenerek yaşar.
İki farklı nişte yaşayan mantarların aynı psikedelik bileşiği üretmesi, bu molekülün ekolojik rolü hakkında soruları gündeme getirmektedir. Her iki mantarın da psilosibin üretmesinin olası bir açıklaması, meyve gövdelerini yemeye cazip gelebilecek böcekler gibi avcıları caydırmak için tasarlanmış olmasıdır. Bu, kafeinin de bazı bitkileri beslenmekten alıkoyan doğal bir böcek ilacı rolüne benzerlik göstermektedir.
Keşiften Fırsat Yaratmak
Bu çalışma, bilim insanlarına tıbbi amaçlarla kullanılmak üzere psilosibin üretimi için ek araçlar sağlayabilir. Mantarlar, hem doğada hem de laboratuvarda yavaş büyür. Bu süreç, klinik denemelerde veya gelecekteki tıbbi kullanımlar için büyük miktarlarda psilosibin gerektiğinde hızlı ve sürdürülebilir üretim yollarının araştırılmasını gerektirmektedir.
Şu anda psilosibin, mantarlardan elde edilen bileşiği çıkarmaktan daha hızlı ve daha yüksek verim sağladığı için sentetik materyal kullanılarak üretilmektedir. Ancak mevcut sentetik ekstraksiyon yöntemleri tehlikeli atıklar üretmekte ve sadece küçük ölçekte gerçekleştirilebilen önemli adımlar içermektedir.
Nisan 2025'te yayınlanan ayrı bir çalışmada, araştırmacılar psilosibin üretmek için yeni bir yaklaşım geliştirdi. Ekip, tamamen sentetik bir yaklaşımdan ziyade, reaksiyonları katalize etmek için mantarlardan elde edilen enzimleri kullandı. Bu yaklaşım, geleneksel sentetik yönteme kıyasla daha büyük ölçekte gerçekleştirilebilir. Kullanılan hareketsizleştirilmiş enzimler tekrar kullanılabilir, bu da süreci daha sürdürülebilir hale getirir.
Enzimler, genellikle düşük sıcaklık ve nötr pH gibi nazik koşullarda çalıştıkları ve daha kolay saflaştırıldıkları için biyolojik olmayan katalizörlere göre doğası gereği daha sürdürülebilirdir. Bu da enerji tüketimini ve atığı azaltır. Ayrıca enzimler biyolojik olarak parçalanabilir, bu da endüstriyel süreçlerin çevresel etkisini azaltmaya yardımcı olur.
Bu son çalışma, bilim camiasına psilosibin üretmek için kullanılabilecek ek enzimler sunmaktadır. Farklı mantarların neden aynı psikedelik bileşiği yapmanın alternatif yollarını bulduğunu henüz tam olarak bilemesek de, bu keşif umut vadeden bir ilaç adayının büyük ölçekli üretimi için yeni yollar açmaktadır.
