Bir mobilya montaj talimatıyla boğuşurken, parçalar etrafa saçılmışken ve elinizdeki ürün yarım yamalak haldeyken yaşadığınız o anı hatırlayın. Bir de yanınızdaki kişinin durumu anlamadığını fark edip tüm hayal kırıklığınızı ona döktüğünüzü düşünün:
- A parçasını M1 vidalarıyla B'ye bağla.
- B'yi M3 cıvatasıyla anahtar yardımıyla C'ye bağla.
- BC'yi D ile birleştir... dur bakayım.
İşte o anda BC'yi D ile birleştirmeyi unuttuğunuzu fark edersiniz. Her şey yerine oturmaya başlar ve işte tamamlandı!
Bir problemi dışarıdan sesli bir şekilde dile getirdiğinizde her şeyin anlam kazanmaya başladığı bu an, aslında oldukça yaygın bir deneyimdir.
Yazılım geliştiricileri bu duruma "vatozla hata ayıklama" (rubber duck debugging) adını verir. Peki, bu terim nereden geliyor ve neden bu kadar etkilidir?
Sesli Açıklama Yöntemi
Yazılım mühendisliğinde sıkça kullanılan bu terimin kökeni, Andrew Hunt ve David Thomas'ın kaleme aldığı "The Pragmatic Programmer" adlı kitaptaki bir hikayeye dayanır.
Kitaptaki fikir özetle şöyledir: Eğer yazdığınız kod çalışmıyorsa ve nedenini bilmiyorsanız, elinize bir vatoz alın ve onunla konuşun.
Vatoza kodunuzun ne yapması gerektiğini anlatın ve ardından "detaylı bir şekilde, satır satır" açıklayın.
Kısa süre sonra o aydınlanma anı gelir: Konuşurken, aslında yapmak istediğinizle gerçekten yaptıklarınızın birbirinden ne kadar farklı olduğunu fark edersiniz.
Ben de sık sık başlangıç seviyesindeki programlama derslerimde, öğrenciler kodlarının neden çalışmadığını anlamadıklarında onlara "vatozla hata ayıklama" yöntemini öneriyorum.
Bu yöntemin kökleri programlamaya dayansa da, altında yatan prensipler hem programcılar hem de programcı olmayanlar için geçerlidir.
Neden İşe Yarıyor?
Çoğumuz ilk kitapları öğrenirken yüksek sesle okuruz. Sesli bir şekilde bir şeyi ifade etmenin, beynimizin o ana kadar tespit edemediği problemi "duyurma" konusunda aydınlatıcı bir yönü vardır.
Amerika'da yapılan araştırmalar, başkalarına öğretme eyleminin öğrenmeyi nasıl geliştirebileceğini incelemiştir.
Bu araştırmalarda, öğrencilerin bir dersin içeriğini sanki başkalarına öğreteceklermiş gibi öğrendiklerinde ve daha sonra *gerçekten* başkalarına öğrettiklerinde, materyal üzerinde "daha derin ve kalıcı bir anlayış" geliştirdikleri gözlemlenmiştir.
Başkalarına öğretmek, bilgiyi kavramsal parçalara ayırmamızı, mevcut bilgimizle bütünleştirmemizi ve mantıksal yollarla organize etmemizi gerektirir.
Ayrıca, bu araştırmalar "kendi kendine açıklama"nın da kanıta dayalı bir öğrenme stratejisi olduğunu ortaya koymaktadır.
İşte bu yüzden sarı vatoz arkadaşımız bu kadar yardımseverdir; problemi sesli bir şekilde vatoza açıklayarak, aslında ona bir şeyler öğretiyorsunuz.
Vatoz ve Onun Boş, Sevimli Yüzü
Peki, neden özellikle bir vatoz?
Bir insanla konuşmak bazı sınırlamalara sahip olabilir. İnsanlar bağlamsal olarak düşünürler ve önceden sahip oldukları düşünceler ve deneyimler, sizin hatalarınızı görmelerini engelleyebilir. İçsel önyargıları, nerede hata yaptığınızı görmelerini zorlaştırabilir.
Ancak bir vatozun böyle bir durumu yoktur. Ne kadar aptalca görünse de, vatozla konuşma yöntemi, size doğru bakan o boş (sevgili) yüze, her şeyi hassas bir şekilde detaylandırmanızı gerektirir.
Elbette bu illa bir vatoz olmak zorunda değil. Elinizdeki herhangi bir nesne (veya benim sürekli bulduğum gibi ilgisiz bir parti üyesi) işinizi görebilir. Hatta bazı araştırmacılar, vatoz yerine ChatGPT gibi büyük dil modellerini kullanmayı önermektedir.
Bu yapay zeka sohbet botları, kodunu satır satır inceleyerek hataları bulmak ve düzeltmeler önermek isteyen bir yazılım mühendisi için "sanal, hiper-zeka, her zaman hazır bir programlama ortağı" olarak hareket edebilir.
Diğerleri ise, kullanıcı bir düğmeye bastığında sallanan veya açıklamalarınıza kısa, nötr yanıtlar veren modifiye edilmiş bir vatozla deneyler yapmıştır. Araştırmacılar, bu etkileşimin insanların bir vatozla konuşurken daha rahat hissetmelerini sağlayabileceğini savunmaktadır.
Dolayısıyla, bir dahaki sefere işte takıldığınızda, yazma tıkanıklığı yaşadığınızda veya karmaşık bir e-posta zincirini anlamlandırmaya çalıştığınızda, küçük sarı bir vatoza dönmeyi deneyin.
Ona probleminizi sesli bir şekilde açıklamanın cevabı bulmanıza yardımcı olup olmayacağını görün.
