Biraz da domates tadında patatesler mi yesek? Bilim dünyasında yankı uyandıran yeni bir araştırma, hepimizin severek tükettiği patatesin kökeninin, tahminlerin ötesinde bir bitkiyle, domatesle bağlantılı olduğunu ortaya koydu. Güney Amerika'da milyonlarca yıl önce yaşanan doğal melezleşmeler sonucunda ortaya çıkan patatesin, modern halini yaklaşık dokuz milyon yıl önce aldığı belirtiliyor.
Bu bulgular, evrimsel biyolojide önemli bir dönüm noktasına işaret ediyor. Bilim insanları, yaşam ağacının şekillenmesinde eski melezleşme olaylarının rolünün giderek daha fazla anlaşıldığını vurguluyor. Rastgele mutasyonların yeni türlerin ortaya çıkmasındaki en büyük etken olduğu düşüncesi yerini, melezleşmenin yaratıcı gücünün hafife alındığı gerçeğine bırakıyor.
Basit, uygun fiyatlı ve çok yönlü bir gıda olan patates, günümüzün en önemli tarım ürünlerinden biri. Ancak kökeninin gizemi uzun süredir bilim insanlarını meşgul ediyordu. Modern patates bitkileri, Şili'ye özgü ve Etuberosum olarak bilinen üç türe benziyor. Ancak bu türler, patates ve yams gibi besin depolayan, yediğimiz büyük yer altı yapıları olan yumrular üretmiyor.
Genetik analizler ise patatesin genetik olarak domateslere şaşırtıcı derecede yakın olduğunu gösterdi. Bu durum, bir gizemin işareti olarak kabul ediliyor. Bu gizemi çözmek için uluslararası bir araştırma ekibi, yetiştirilen patatesler ve 56 yabani patates türünden alınan 450 genomu inceledi. Elde edilen veri seti, şimdiye kadar analiz edilen en kapsamlı yabani patates genom verisi koleksiyonunu temsil ediyor.
Analizler, modern patateslerin iki atadan gelen dengeli bir genetik mirasa sahip olduğunu ortaya koydu: yaklaşık yüzde 60'ı Etuberosum'dan, yüzde 40'ı ise domateslerden geliyor. Bu durum, milyonlarca yıl önce gerçekleşen tek bir büyük melezleşme olayına işaret ediyor. Yumru oluşumunu tetikleyen SP6A geni domates soyundan gelirken, yer altı gövde büyümesini kontrol eden IT1 geni ise Etuberosum soyundan geliyor. Bu iki genin bir araya gelmesiyle yumru oluşumu mümkün hale geliyor.
Etuberosum ve domates arasındaki ayrımın yaklaşık 14 milyon yıl önce başladığı ve dokuz milyon yıl önce tamamlandığı düşünülüyor. Bu evrimsel olay, And Dağları'nın hızlı yükselişiyle aynı döneme denk geliyor. Bu yükseliş, besinlerini yer altında depolayabilen, yumru üreten bitkilerin ortaya çıkması için ideal koşulları sağlamış.
Yumruların bir diğer önemli özelliği de tohumlara ihtiyaç duymadan yeni sürgünler vererek eşeysiz üreyebilme yetenekleri. Bu özellik, onların Güney Amerika'ya yayılmasına ve daha sonra insan eliyle tüm dünyaya ulaşmasına yardımcı oldu. Araştırmacılar, domatesin sentetik biyolojide bir platform olarak kullanılarak, tohumla üretilebilen yeni patates çeşitlerinin geliştirilmesinin umut verici bir yol olduğunu düşünüyor.
