Okyanusların derinliklerinde korku salan canlıların başında şüphesiz ki beyaz köpekbalıkları gelir. Güçlü gövdeleri, keskin dişleri ve pek de hak etmediği halde insan eti yeme konusundaki ünleriyle, 'büyük' beyaz köpekbalıkları (Carcharodon carcharias), okyanusların en üst düzey yırtıcıları olarak kabul edilir. Ancak bu görkemli avcıların bile korktuğu bir gerçek var.
Son yıllarda bilim insanlarının dikkatini çeken bir durum, Güney Afrika kıyılarında, genellikle yoğun olarak görülen büyük beyaz köpekbalıklarının gizemli bir şekilde ortadan kaybolması oldu. Başlangıçta aşırı balık avı gibi insan faaliyetlerinin bu duruma yol açtığı düşünülse de, 2022'de yapılan detaylı araştırmalar gerçeği ortaya çıkardı: Avlanma alanlarını terk etmelerine neden olan iki güçlü yırtıcı, katil balinalar.
Özellikle dorsal yüzgeçlerindeki belirgin kıvrımlarıyla tanınan ve 'Port' ile 'Starboard' olarak adlandırılan bu iki katil balina, büyük beyaz köpekbalıklarını avlayarak karaciğerlerini tüketiyor. Bu karaciğerler, köpekbalıklarının beslenme ve göçleri için ihtiyaç duyduğu zengin besin ve vitamin deposu.
Bir zamanlar balıkçılık kasabası Gansbaai, köpekbalığı gözlemcileri için bir cazibe merkeziydi. Adanın 'büyük beyaz köpekbalığı başkenti' olarak anılması boşuna değildi. Ancak son birkaç yıldır bu canlıların sayısı gözle görülür şekilde azalmış durumda. Hatta kıyıya vuran dokuz büyük beyaz köpekbalığının karaciğerlerinin eksik olması, bu durumun bir katil balina saldırısının kanıtı olduğu düşünülüyor. Bu saldırılar sadece büyük beyazları değil, geniş burunlu yedi solungaçlı köpekbalıklarını da hedef alıyor; bir günde en az 17 tanesinin katil balinalar tarafından avlandığı biliniyor.
Bilim insanları, katil balinaların varlığının büyük beyaz köpekbalıklarını etkili bir şekilde uzaklaştırdığını gözlemliyor. 2020'de yapılan bir çalışma, katil balinaların görünmesiyle birlikte büyük beyazların avlanmayı tercih ettikleri bölgelerden hızla uzaklaştığını ortaya koydu. 2022'de yapılan bir başka araştırma ise, uzun süreli gözlem ve takip verileriyle, katil balinaların bu ani kaçışların temel nedeni olduğunu doğruladı.
Büyük beyaz köpekbalıklarının avlanma alanlarını terk etmesi, ekosistem üzerinde de önemli etkilere neden oluyor. Büyük beyazların ortadan kaybolmasıyla birlikte, onların avı olan bakır köpekbalıkları bölgeye yerleşmeye başlıyor. Bu durum, katil balinaların besin zincirini değiştirerek bakır köpekbalıklarını hedef almasına yol açıyor. Bu zincirleme etki, deniz ekosisteminin hassas dengesini bozuyor.
Bu olaylar, katil balinaların neden köpekbalığı karaciğerlerini tercih ettiğine dair soruları da gündeme getiriyor. Bu karaciğerler, köpekbalıklarının okyanusta uzun mesafeler kat etmesini sağlayan yağ ve vitamin açısından zengin. Belki de katil balinalar, kendi besin kaynaklarındaki azalmalar nedeniyle yeni avlanma stratejileri geliştirmişlerdir. Meksika Körfezi'ndeki başka bir balina sürüsünün balina köpekbalıklarını avlama teknikleri geliştirmesi de bu adaptasyon ihtimalini destekliyor.
Ancak, dünya genelinde büyük beyaz köpekbalığı popülasyonlarının azaldığı göz önüne alındığında, bu yeni ve etkili avcı baskısı endişe verici. Özellikle henüz yetişkinliğe ulaşmamış genç köpekbalıklarının hedef alınması, zaten hassas durumda olan bu türün geleceği için ciddi bir tehdit oluşturuyor.
Bilim insanları, bu durumun ekosistem üzerindeki uzun vadeli etkilerini daha iyi anlamak için vatandaş bilimi (örneğin balıkçıların bildirimleri, tur teknelerinin gözlemleri) ve takip çalışmalarına devam ediyor.
