Dünya'nın yüzeyinin yeniden şekillenmesinden on milyonlarca yıl sonra bile devam eden süperkıta parçalanmalarının yankıları, bazı okyanus ortası volkanlarının patlamalarında görülebilir. Yeni bir çalışma, kıtalar ayrıldıktan çok uzun bir süre sonra bile, bu parçalanmaların yarattığı manto dengesizliklerinin kıtaların tabanlarını aşındırmaya devam ettiğini ve olağandışı magma ile okyanus volkanlarını beslediğini düşündürüyor.
Bu olgu, söz konusu volkanların neden var olduğunu ve Hint Okyanusu'ndaki bir dağ silsilesi olan Christmas Adası Denizdağı gibi okyanus üslerini nasıl oluşturduğunu açıklayabilir. Bu dağlardan biri olan Christmas Adası, deniz seviyesinin üzerine çıkarak görkemli bir doğa koruma alanı oluşturur. Adanın zengin yağmur ormanları ve milyonlarca yengecin (Gecarcoidea natalis) yıllık göçüyle kaplanan kırmızı kabuklu manzarasıyla ünlüdür.
Bu keşif, mantonun yapısını da şekillendiren tamamen yeni bir mekanizma sunuyor. Yeni çalışmanın baş yazarlarından, Birleşik Krallık'taki Southampton Üniversitesi'nde jeoloji profesörü Thomas Gernon, bu bulgunun mantonun bileşimini de değiştirdiğini belirtti.
Christmas Adası Denizdağı ve benzeri deniz altı volkanlarındaki magmalar, okyanus kabuğundan çok kıtasal kabuğa benzeyen mineraller içeriyor. Araştırmacılar, bu volkanların uzun zaman önce manto içine dalmış, kıtalardan kıyı çökeltilerini beraberinde sürüklemiş okyanus kabuğu kalıntılarını yüzeye çıkardığı hipotezini öne sürmüşlerdi. Başka bir teori ise, derin mantodan yükselen kayaç kütlelerinin antik kıtasal materyali yüzeye taşıdığı yönündeydi. Ancak bu olağandışı magmaların yeterince farklı olması, hepsini açıklayabilecek tek bir kaynak olmayabileceği fikrini destekliyor.
Gernon ve meslektaşları, bunun yerine, bu volkanların büyük kıtasal parçalanmaların ardından mantoya soyulan çeşitli yaş ve bileşimlerdeki kıtasal kayaçlar tarafından beslenebileceğini öne sürüyor. Afrika'nın kuzey Namibya yakınlarından başlayan ve uzaklaşan bir okyanus sırtı olan Walvis Sıradağları'ndaki volkanik kayaçları incelediler. Bu kayaçlar, daha eski patlamalarda daha kıtasal benzeri magmanın bulunduğunu ve zamanla daha çok okyanus kayası benzeri bileşimlere doğru bir geçişin yaşandığını gösteren bir örüntü sergiledi.
Bilgisayar modellerini kullanan araştırmacılar, bir kıtasal parçalanmanın ardından, manto içinde oluşan bir dizi dalgalı akıntının, kayan kıtanın iç kısımlarına doğru seyahat edebildiğini ve patates kabuğunu soyan bir soyacak gibi kıtasal kabuğu alttan kazıdığını buldular. Simülasyonlar, bu mineral açısından zengin malzemenin, kıtasal parçalanmadan sonraki birkaç milyon yıl içinde mantoya girdiğini ve yaklaşık 5 ila 15 milyon yıl sonra yüzeye çıktığını gösterdi. Bu süreç, mantoya on milyonlarca yıllık kıtasal kayaç sağlıyor ve kıtaların ayrılmasından yaklaşık 50 milyon yıl sonra zirveye ulaşıyor.
Bu fikirleri gerçek dünyada test etmek için araştırmacılar, Christmas Adası Denizdağı'na yönelerek buradaki volkanik kayaçların yaşlarını ve bileşimlerini incelediler. Simülasyonlarla uyumlu bir örüntü buldular: Yaklaşık 116 milyon yıl önce, Hindistan'ın şimdiki Antarktika ve Avustralya'dan ayrılmasından 10 milyon yıl sonra, denizdağındaki ilk volkanlar patlamaya başladı. Magmalar kıtasal benzeri mineraller açısından zengindi; bu örüntü, parçalanmadan sonraki 40 ila 60 milyon yıl içinde zirveye ulaştı. Bu zenginleşme zamanla azalarak magmanın daha tipik okyanus kayası gibi görünmesine neden oldu.
Çalışma yazarları, bu keşfin bir kıtanın ayrılışının uzun süreli etkilerine işaret ettiğini belirtti.
Almanya'daki GFZ Potsdam'dan bir jeodinamikçi ve çalışmanın ortak yazarı Sascha Brune, yeni bir okyanus havzası oluştuğunda sistemin kapanmadığını, mantonun hareket etmeye, yeniden düzenlenmeye ve zenginleşmiş malzemeyi kökeninden çok uzağa taşımaya devam ettiğini söyledi. Bu, mantonun kıtasal parçalanmanın etkilerini uzun süre hissettiğini gösteriyor.
