Bilim insanları uzun süredir Neandertallerin etobur olduğunu düşünüyordu. Neandertal kalıntılarının kimyasal analizi, aslanlar ve sırtlanlar gibi en üst düzey yırtıcılar kadar et tükettiklerini gösteriyordu. Ancak homininler (Neandertaller, bizler ve diğer yakın akrabalarımız) uzmanlaşmış etoburlar değil, daha çok her şeyi yiyen canlılardır ve bolca bitkisel gıda da tüketirler.
İnsanların çok et ağırlıklı bir diyetle hayatta kalması mümkündür. Hatta Kuzey'deki pek çok geleneksel avcı-toplayıcı topluluğun, örneğin İnuitlerin büyük ölçüde hayvansal gıdalarla beslendiği bilinmektedir. Ancak homininler, büyük yırtıcıların tolere edebileceği yüksek protein seviyelerini kaldıramazlar. İnsanlar, uzun süreler boyunca hiper-etoburlar kadar protein tüketirlerse ve yeterli diğer besinleri almazlarsa, protein zehirlenmesi denilen, oldukça yıpratıcı ve hatta ölümcül bir duruma yol açabilir.
Peki, Neandertal kemiklerinde görülen ve bol miktarda et tükettiklerini düşündüren kimyasal izleri ne açıklayabilir?
Ben, atalarımızın diyetlerini incelemek için azot gibi elementleri kullanan bir antropoloğum. Benim ve meslektaşlarımın yürüttüğü yeni araştırmalar, Neandertal diyetinde olası bir gizli bileşenin bu durumu açıklayabileceğini öne sürüyor: kurtçuklar.
İzotop Oranları Bir Canlının Ne Yediğini Ortaya Koyar
Hayvanların kemiklerindeki çeşitli elementlerin oranları, yaşamları boyunca ne yediklerine dair bilgiler verebilir. İzotoplar, kütleleri biraz farklı olan aynı elementin alternatif formlarıdır. Azotun iki kararlı izotopu vardır: daha bol bulunan azot-14 ve daha ağır, daha az yaygın olan azot-15. Bilim insanları, azot-15'in azot-14'e oranını δ¹⁵N olarak belirtir ve bunu permil adı verilen bir birimde ölçerler.
Besin zincirinde yukarı çıktıkça, organizmalarda nispeten daha fazla azot-15 izotopu bulunur. Örneğin, otların δ¹⁵N değeri çok düşüktür. Bir otobur, ot yiyerek tükettiği azot-15'i biriktirir, bu nedenle kendi vücudunda biraz daha yüksek bir δ¹⁵N değeri olur. Etobur hayvanlar, bir besin ağındaki en yüksek azot oranına sahiptir; avlarından gelen azot-15 vücutlarında yoğunlaşır.
Kararlı azot izotop oranlarını analiz ederek, 11.700 ila 129.000 yıl önce arasında değişen Geç Pleistosen dönemindeki Neandertallerin ve erken Homo sapiens'in diyetlerini yeniden oluşturabiliriz. Çeşitli bölgelerden elde edilen fosiller aynı hikayeyi anlatıyor: bu homininlerin yüksek δ¹⁵N değerleri var. Yüksek δ¹⁵N değerleri, onları tipik olarak mağara aslanları ve sırtlanlar gibi diyetlerinin %70'inden fazlası et olan hiper-etoburlarla birlikte besin zincirinin tepesine yerleştirir.
Ancak belki de diyetleriyle ilgili başka bir şey, Neandertallerin δ¹⁵N değerlerini şişiriyordu.
Neandertal Menüsünü Keşfetmek
Kurtçukların Neandertal diyetinde zenginleşmiş azot-15'in farklı bir potansiyel kaynağı olabileceğinden şüpheleniyorduk. Sineğin larvaları olan kurtçuklar, yağ açısından zengin bir gıda kaynağı olabilir. Başka bir hayvanı öldürdükten sonra kaçınılmazdırlar, büyük sayılarda kolayca toplanırlar ve beslenme açısından faydalıdırlar.
Bu olasılığı araştırmak için, aslında çok farklı bir amaç için oluşturulmuş bir veri setini kullandık: azotun ölümden sonra geçen zamanı tahmin etmeye nasıl yardımcı olabileceğine odaklanan adli antropoloji projesi.
Başlangıçta, ölümden sonra azot değerlerinin nasıl değiştiğini anlamak için Tennessee Üniversitesi Adli Antropoloji Merkezi'nde modern kas dokusu örnekleri ve bunlarla ilişkili kurtçukları toplamıştım.
Veriler modern adli ölüm soruşturmalarına yardımcı olabilse de, mevcut çalışmamızda çok farklı bir hipotezi test etmek için yeniden kullandık. Kas dokusu ayrıştıkça kararlı azot izotop değerlerinin, permil -0.6 ila 7.7 arasında değişen ölçüde arttığını bulduk.
Kurtçukların ayrışan dokuyla beslenmesinde bu artış daha belirgindir: permil 5.4'ten 43.2'ye. Kurtçuk değerlerini perspektife koymak gerekirse, bilim insanları Pleistosen otoburları için permil 0.9 ila 11.2 arasında değişen δ¹⁵N değerleri tahmin etmektedir. Kurtçuklar neredeyse dört kat daha yüksek ölçümler vermektedir.
Araştırmamız, Geç Pleistosen homininlerinde gözlemlenen yüksek δ¹⁵N değerlerinin, yıl boyunca kurutulmuş, dondurulmuş veya depolanmış hayvansal gıdalarda bulunan ¹⁵N ile zenginleştirilmiş kurtçukların tüketilmesinden kaynaklanabileceğini öne sürüyor.
Kültürel Uygulamalar Diyeti Şekillendirir
2017 yılında, işbirlikçim John Speth, Neandertallerdeki yüksek δ¹⁵N değerlerinin, kuzey Arktik forajcılarındaki diyetlere ilişkin tarihsel ve kültürel kanıtlara dayanarak çürük veya bozulmuş et tüketiminden kaynaklandığını öne sürdü.
Geleneksel olarak, yerli halklar tamamen çürümüş, kurtçuklu hayvansal gıdaları açlık rasyonları değil, son derece arzu edilen bir besin olarak görüyordu. Hatta pek çok yerli halk, hayvan gıdalarını bilinçli olarak kurtçuk dolu olana, hatta bazı durumlarda sıvılaşmaya başlayana kadar çürümeye bırakıyordu.
Bu çürüyen yiyecekler kaçınılmaz olarak erken Avrupalı kaşifleri, kürk tüccarlarını ve misyonerleri rahatsız edecek kadar yoğun bir koku yayardı. Ancak yerli halklar bu tür yiyecekleri yemeye değer, hatta bir lezzet olarak görüyordu. İğrenç kokulara nasıl tahammül edebildikleri sorulduğunda, basitçe şöyle cevap verirlerdi: "Biz kokuyu yemeyiz."
Neandertallerin kültürel uygulamaları, yerli halklarınkine benzer şekilde, yüksek δ¹⁵N değerleri gizeminin cevabı olabilir. Eski homininler çeşitli öğeleri kesiyor, depoluyor, muhafaza ediyor, pişiriyor ve yetiştiriyorlardı. Tüm bu uygulamalar, hominin olmayan etoburların tüketmediği gıdaları şekillendirerek paleo menülerini zenginleştirdi. Araştırmalar, pişmiş gıdalar, karasal ve sucul türlerin çürük kas dokuları ve bizim çalışmamızla, çürüyen dokuyla beslenen sinek larvaları için δ¹⁵N değerlerinin daha yüksek olduğunu gösteriyor.
Kurtçuklarla ilişkili yüksek δ¹⁵N değerleri, Neandertallerin yalnızca etten başka birçok besleyici gıdayı, hiper-etoburlarda gördüğümüz δ¹⁵N değerlerini kaydederken nasıl dahil edebileceğini açıklamaya yardımcı oluyor.
Neandertallerde görülen yüksek δ¹⁵N değerlerinin, yağlı hayvansal dokuların ve büyük ölçüde yarı çürük veya çürük durumdaki fermente mide içeriğinin rutin tüketimini yansıttığını, buna da kaçınılmaz olarak hem canlı hem de ölü ¹⁵N ile zenginleştirilmiş kurtçukların da eşlik ettiğini düşünüyoruz.
Hala Bilinmeyenler
Sinek larvaları yağ açısından zengin, besin değeri yüksek, yaygın ve kolayca elde edilebilen bir böcek kaynağıdır ve hem Neandertaller hem de erken Homo sapiens, son forajcılar gibi onlardan tam olarak faydalanmış olurlardı. Ancak kurtçukların tek başına Neandertallerin kalıntılarında bu kadar yüksek δ¹⁵N değerlerine sahip olmalarının nedeni olduğunu söyleyemeyiz.
Bu eski diyet hakkında henüz cevaplanmamış birkaç soru var. δ¹⁵N değerlerindeki artışı, yalnızca et yemenin beklenen değerlerinin üzerine çıkarmak için ne kadar kurtçuk tüketmek gerekir? Bir gıda maddesi depolandıkça kurtçuk tüketmenin beslenme faydaları nasıl değişir? Yerli halkların geleneksel uygulamalarına göre işlenen, depolanan ve pişirilen gıdalardaki δ¹⁵N değerlerindeki değişiklikler üzerine daha fazla deneysel çalışma, eski akrabalarımızın diyet uygulamalarını daha iyi anlamamıza yardımcı olacaktır.
