ABD'de Trump yönetimi tarafından hazırlanan 2026 mali yılı bütçe taslağı, Ulusal Havacılık ve Uzay Ajansı (NASA) için çarpıcı kesintiler öngörüyor. Yeni yayımlanan belgeler, ajansın bütçesinin ve personel sayısının önemli ölçüde azaltılmasını ve birçok önemli görevin iptalini içeriyor.
Yönetimin kamuoyu ile paylaştığı taslak bütçe, NASA'nın mevcut 24,8 milyar dolarlık bütçesinin yaklaşık %24 azaltılarak 18,8 milyar dolara indirilmesini teklif ediyor. Bu kesintinin büyük bir kısmının ajansın bilim programlarından yapılacağı belirtiliyor.
Daha detaylı olarak açıklanan bütçe planlarına göre, bu teklif hayata geçerse, NASA tarihindeki tek yıldaki en büyük kesinti yaşanacak. Enflasyon oranına göre ayarlandığında ise bu bütçe, 1961 yılından bu yana görülen en düşük seviyeye inecek.
Teklif edilen plan, NASA'nın bilim programları bütçesinin %47 oranında, yani 3,9 milyar dolara düşürülmesini öngörüyor. Bu durum, halihazırda devam eden veya planlanan birçok önemli uzay misyonunun sonlandırılması anlamına geliyor.
İptal listesinde dikkat çeken projeler arasında, NASA'nın Perseverance gezgini tarafından toplanan Mars örneklerini Dünya'ya getirmeyi amaçlayan Mars Örnek Getirme (Mars Sample Return) misyonu bulunuyor. Ayrıca, 2015'te Plüton'a yakın geçiş yapan ve Güneş Sistemi'nin dış bölgelerini keşfeden New Horizons misyonu ile 2016'dan beri Jüpiter yörüngesinde bulunan Juno sondasının da iptali teklif ediliyor.
Yıllardır Mars'ı inceleyen Mars Odyssey ve MAVEN yörünge araçları da kesinti kapsamına alınırken, Avrupa Uzay Ajansı'nın (ESA) 2028'de Mars'a göndermeyi planladığı ve yaşam belirtileri arayacak olan Rosalind Franklin gezgini üzerindeki NASA işbirliğinin de sonlandırılması öneriliyor.
Uzmanlar, bu bütçe taslağının NASA'nın bilim portföyündeki 41 projeyi iptal etmeyi hedeflediğini, bunun ajansın bilimsel çalışmalarının neredeyse üçte birine denk geldiğini belirtiyor. Bu projelerin eşsiz olduğu ve yerlerine yenilerini koymanın milyarlarca dolarlık ek harcama gerektireceği vurgulanıyor.
Beklenenin aksine, NASA'nın merakla beklenen yeni nesil gözlemevi Nancy Grace Roman Uzay Teleskobu'nun tamamen iptali gündemde değil. Ancak bütçe teklifi, teleskobun gelişimi için ayrılan miktarı NASA'nın planladığının yarısından daha aza, 156,6 milyon dolara düşürüyor.
Bütçe kesintilerinin bir diğer boyutu ise personel tarafında. Teklif, NASA'nın mevcut 17.391 olan personel sayısını 11.853'e indirmeyi, yani yaklaşık %32'lik bir daralma yaşanmasını öneriyor. Ayrıca, genç nesilleri bilim ve teknolojiye teşvik etmeyi amaçlayan STEM (Bilim, Teknoloji, Mühendislik ve Matematik) Eğitimi Ofisi'nin de tamamen kapatılması planlanıyor. Yönetim, NASA'nın misyonları aracılığıyla zaten yeterli ilham kaynağı olacağını savunuyor.
Kuruluşlar ve uzmanlar, NASA kaynaklarındaki bu radikal ve hızlı daralmanın, ajansın verimliliğini azaltacağını, kurumsal bilgi birikimini tehdit edeceğini ve Amerikan sanayi tabanında ekonomik belirsizlik yaratacağını ifade ediyor. Hatta bu teklifin, NASA'nın en üretken, başarılı ve yaygın şekilde desteklenen faaliyeti olan bilim için 'nesil tükenme olayı' olarak tanımlayan yorumlar da yapılıyor.
Yeni yayımlanan belgeler, 'zayıf bütçe' olarak adlandırılan ilk taslakta belirtilen diğer uzay keşif planlarını da doğruluyor. Buna göre, Ay yörüngesindeki Gateway uzay istasyonunun iptali ile Uzay Fırlatma Sistemi (SLS) roketinin ve Orion kapsülünün aşamalı olarak kullanımdan kaldırılması öngörülüyor. Bu donanımlar, NASA'nın mürettebatlı Ay keşif programı olan Artemis'in temel parçalarıydı. 2026 bütçe teklifi, SLS ve Orion'un 2027'de fırlatılması hedeflenen mürettebatlı iniş misyonu Artemis 3'ten sonra kullanımdan kaldırılmasını öneriyor.
Bu sistemlerin yerine, yeni 'Ticari Ay'dan Mars'a (M2M) Altyapı ve Ulaşım Programı' kapsamında özel şirketler tarafından geliştirilecek araçların kullanılması planlanıyor. Bu yeni program için 2026 bütçe taslağında 864 milyon dolar ayrılıyor.
Ancak, bu önerilerin ne kadarının hayata geçeceği belirsizliğini koruyor. Bütçe teklifi yalnızca bir öneri niteliğinde ve ABD Kongresi onaylamadığı sürece yürürlüğe girmeyecek. Bazı çevreler ve kuruluşlar, bu bütçe teklifinin Kongre'de 'doğduğu gibi ölü' olduğunu, yani kabul edilme şansının düşük olduğunu düşünüyor.
