Tam 50 yıl önce, 15 Temmuz 1975'te, üç NASA astronotu ve iki Sovyet kozmonotu, yörüngede ilk kez buluşmak üzere uzaya fırlatıldı. Bu tarihi buluşma, ABD ve Sovyetler Birliği arasındaki uzay işbirliğinin önemli bir dönüm noktasıydı.
Ortak Apollo-Soyuz Test Projesi'ni (ASTP) temsil eden her iki mürettebat da, başarılı bir uzay sanatçısının eseri olan kumaş bir yama takıyordu. Ancak uzaya çıkan tasarım, astronotların ilk tercihi değildi. Çünkü sanatçı Paul Calle, uluslararası el sıkışmanın yumuşama (détente) doğasını vurgulamayı seçmişti.
Projenin kenetlenme modülü pilotu Deke Slayton'ın Calle'a yazdığı bir mektupta, "Yamalar için ilk tercihimiz onaylanmadı. Görünüşe göre şu anki koşullarda 'barış güvercinlerine ve zeytin dallarına' pek itibar edilmiyor," dediği belirtiliyor. Bu itiraz, Sovyet Genel Sekreteri Leonid Brejnev'in ASTP uçuşunu "Sovyet-ABD ilişkilerinin barış içinde bir arada yaşama ilkeleri temelinde iyileşmesinin bir sembolü" olarak tanımlaması ve Gerald Ford'un barışı güvence altına almak için uzayda işbirliğinin devamını memnuniyetle karşılaması göz önüne alındığında, biraz tuhaf kaçıyordu.
“Yamayı Unutmuşsunuz...”
Paul Calle, uzay tarihinin önemli anlarını yakalamada deneyimli bir isimdi. İnsanlı uzay uçuşlarını belgelemek üzere sanatçıları görevlendiren NASA'nın sanat programının ilk üyelerinden biri olan Calle, Ay'a ilk insanlı inişi gerçekleştiren Apollo 11 mürettebatını, göreve çıkmadan önceki kahvaltıları sırasında ve uzay giysilerini giyerken çizmişti. Ayrıca 1969'da bu başarıyı kutlayan popüler ABD pulunu da tasarlamıştı.
Calle, ASTP mürettebatını yakından tanımıştı. Amerikan ekibinden Thomas Stafford, Vance Brand ve Deke Slayton ile Sovyet kozmonotları Aleksey Leonov ve Valeriy Kubasov'a eşlik ederek Sovyetler Birliği'nde ve Moskova dışındaki Yıldız Şehir'de eğitimleri sırasında onları çizmişti.
Amerikalı mürettebat üyeleri, kendileri için bir yama tasarlamasını istediğinde, Calle'ın aklında ağzında zeytin dalı tutan beyaz bir güvercin bulunan tasarımlar vardı. Diğer versiyonlarda barış işareti, hem Amerika Birleşik Devletleri'ni hem de Sovyetler Birliği'ni gösteren Dünya çizimi, ABD ve SSCB bayrakları ve Apollo ile Soyuz'un birbirine kenetlenmiş basitleştirilmiş bir çizimi yer alıyordu.
Calle'ın bazı tasarımlarında tüm mürettebat üyelerinin isimleri yer alırken, bazılarında sadece Amerikalı astronotların isimleri bulunuyordu, bazılarında ise hiç isim yoktu.
Ancak bu versiyonlardan hiçbiri NASA'nın beklentilerini karşılamadı. Slayton, "Tasarlayacağınız yeni skeçleri görmekten mutluluk duyarız. Bir değer taşıyorsa, ilk tercih kırmızı, beyaz, mavi ve altın renklerinin yoğunlukta olduğu bir tasarım olacaktır," şeklinde bir yazı kaleme almıştı.
Ne var ki Calle, Doğu ile işbirliğinden çok Batı'nın çağrısına daha yakındı. Paul Calle'ın oğlu ve kendisi de başarılı bir uzay sanatçısı olan Chris Calle, babasının Amerikan Batı'sını resmetmeye yeni başladığını ve daha fazla illüstrasyon görevi almadığını belirtiyor. Chris Calle, babasının NASA için pek fazla iş yapmadığı için, yamalardaki güvercin ve zeytin dallarının reddedilmesi üzerine bu tasarıma daha fazla zaman ayırmak istemediğini ekliyor.
Bununla birlikte Calle, yama işinden tamamen vazgeçmemişti. ABD fırlatılışına katıldığı sırada Calle, Apollo'nun kalkışını tasvir eden bir çizgi roman çizmiş ve üzerine "Bekleyin... güvercinli ve zeytin dallı yamayı unuttunuz!" yazarak reddedilen amblemini elinde tutuyordu.
Reddedilenler ve Yeniden Canlananlar
Calle'ın yama tasarımı, NASA yetkilileri tarafından reddedilen tek tasarım değildi. Başlangıçta Stafford, Brand ve Slayton, ABD uzay programı çalışanları arasındaki bir yarışmadan bir tasarım seçmişlerdi. Kuzey Amerika Rockwell'den (Apollo komuta modülünün ana yüklenicisi) kazanan Jean Pinataro'nun astronotların beğendiği bir konsepti vardı ancak kurum liderleri bunu "yeterince uluslararası öneme sahip olmadığı" (gayri resmi olarak "karikatürize" olduğu da söyleniyordu) gerekçesiyle reddetti.
Bu durum, NASA'nın NASA sanat programından bir sanatçı tutma maliyetini kabul etmesine ve Calle'ın fikirlerini sunmaya davet edilmesine yol açtı. Ayrıca uzaya çıkan yamaya da bu süreçte karar verildi.
Calle kenara çekildiğinde, Apollo 17 görev yaması tasarımcısı ve 1974'te Apollo ve Soyuz uzay araçlarının birbirine yaklaşmasını resmeden Bob McCall'ın çalışmalarının yeniden değerlendirilmesine karar verildi. McCall, daha sonra Amerika Birleşik Devletleri ve Sovyetler Birliği'nde yayınlanan bir dizi pul için benzer sanat eserleri yaratacak, Pinataro ise McCall'ın orijinal resmini ABD ASTP ambleminin merkezi görüntüsü olarak uyarlayacaktı.
Kozmonotların kendi tasarımları vardı; hatta mürettebatın görüşlerinin dahil edildiği ilk Rus görev yamasıydı. Ancak uzayda geçirdikleri altı gün boyunca hem kendi hem de ABD yamasını taşıdılar.
Bugün, 50 yıl sonra, McCall'dan ilham alan tasarım, kozmonotların yaması ve Apollo-Soyuz program amblemi, görevi temsil etmek için birbirinin yerine kullanılıyor. Calle'ın tasarımları büyük ölçüde unutulmuş olsa da, altıncı yıl dönümü için yeniden canlanıyor.
Chris Calle, "Onları yeniden hayal etmek istedim. Yeniden yapmak değil, onlara hayat vermek," diyor. Uzay mekiği ve Uluslararası Uzay İstasyonu mürettebatlarının birçok görev yaması tasarlayan başka bir sanatçı Tim Gagnon ile çalışan Chris, kendisinin ve merhum babasının fikirlerine dayanan sınırlı sayıda işlemeli yama üretme sürecini başlattı.
Chris, özellikle Calle'ın güvercin ve zeytin dalı tasarımına odaklandı. "Kesinlikle babamın orijinal fikrinin ruhuna sadık kalıyor," diyor Chris.
