Orion uzay aracı ve Uzay Fırlatma Sistemi (SLS) roketi, neredeyse yirmi yıldır ayrılmaz bir bütün olarak görülüyordu. Büyük roket kalkıyor, küçük uzay aracı uçuyor ve Kongre fonları akmaya devam ediyordu. Ancak artık bu ikilinin yakın gelecekte ayrılma ihtimali olduğuna dair işaretler var.
Bunun nedeni, Lockheed Martin'in artan yeniden kullanılabilirlik, maliyet odaklılık ve farklı roketlerde uçmaya açıklık sayesinde Orion uzay aracını ticari uzay uygulamalarına uygun hale getirecek bir geleceğe yönelmesidir. Şirket yetkilileri, NASA'nın uzay aracını sahiplenip işletmek yerine Orion görevlerini bir "hizmet" olarak satın almak istemesi durumunda, uzay ajansıyla çalışmaya hazır olduklarını belirttiler.
Orion'un ana yüklenicisi Lockheed Martin'in Strateji ve İş Geliştirme Direktörü Anthony Byers, "Mesajımız, bunu kesinlikle desteklediğimiz ve şu anda bu tartışmayı başlattığımız yönünde," dedi.
Bu, önemli bir değişimi temsil ediyor. ABD Kongresi, on beş yıl önce SLS roketinin oluşturulması çağrısında bulunduğundan beri, Orion ve bu roket, insanları Ay'a gönderecek ve onları Orion içinde Dünya'ya geri getirecek harcanabilir bir mimarinin bel kemiğini oluşturan ikili olarak ele alındı. NASA, maliyet artı sözleşmeler aracılığıyla roket ve uzay araçlarının inşası için ödeme yapıyor, tüm bu süreci yakından denetliyor ve teslimattan sonra araçları işletiyordu.
"Hizmetler" Modelini Benimseme
Ancak manzara değişiyor. Başkan Trump'ın 2026 mali yılı bütçe talebinde, Beyaz Saray Artemis III görevinden sonra Orion ve SLS roketi için fonların sonlandırılmasını talep etmişti, bu da geriye sadece iki uçuş kalacağı anlamına geliyordu. Kongre ise NASA'nın uzay aracını ve roketi Artemis V'e kadar uçurmaya devam etmesi gerektiğini söyleyerek karşı çıktı.
Her iki durumda da, gidişat oldukça net görünüyor.
Byers, "Başkan'ın Bütçe Talebi rehberliği ve NASA'nın nihai yönünün ne olacağını düşündüğümüz göz önüne alındığında, ticari mürettebat ve kargo gibi bir ticari ulaşım seçeneğine geçmeleri gerekecek. Bu nedenle, Orion hizmetlerinden bahsettiğimizde, Orion'u alıp bu hizmet tabanlı görevi uçurmaktan bahsediyoruz. Bu da Dünya'daki başlangıç noktasından, nereye bağlanacaksa oraya kadar bir hizmet sunacağımız ve ardından mürettebatı eve geri getireceğimiz anlamına geliyor."
Buna karşılık, roketin ticarileştirilmesi çabalarında ise çok az ilerleme kaydedildi.
2022'de, SLS çekirdek aşamasının yüklenicisi Boeing ve yan güçlendiricileri üreten Northrop Grumman, roketleri inşa etmek ve daha hizmet tabanlı bir yaklaşımla NASA'ya satmak için "Deep Space Transport LLC" şirketini kurdu. Ancak, NASA'nın 2023 sonuna kadar Deep Space Transport'a bir fırlatma hizmetleri sözleşmesi verme niyetine rağmen, böyle bir sözleşme verilmedi. SLS roketini ticarileştirme ortak girişiminin sona erdiği anlaşılıyor. Ayrıca, roketin yeniden kullanım için modifiye edilmesine yönelik herhangi bir plan bulunmuyor.
Arayış: Ağır Yük Roketi
Bu, Lockheed'in Orion için alternatif fırlatma araçlarını araştırmasının nedenlerinden biri gibi görünüyor. Uzay aracının fiyat açısından rekabetçi olması gerekiyorsa, fırlatma başına 2 milyar doları aşan bir maliyeti olmayan bir rokete ihtiyacı var.
Orion'un fırlatma kütlesi, acil durum sistemi dahil 35 metrik tondur. Şirket, o kütleyi fırlatıp Ay'a gönderebilecek roketleri ve ayrıca bir roketin Orion'u fırlattığı ve başka bir aracın onu Ay'a itmek için bir çekici araç sağladığı alternatifleri inceledi. Lockheed Martin'in Orion programı başkan yardımcısı ve program yöneticisi Kirk Shireman'a göre, şirket şimdiye kadar titreşim, akustik, termal yükler ve uyumluluğun diğer değerlendirmelerinin ayrıntılı çalışmalarına ilerleme kaydetmedi.
Shireman, "Başka araçlarda uçmak için mimariler oluşturabilir misiniz? Evet, yapabileceğimizi biliyoruz. Ancak bu diğer çevresel unsurlardan bahsetmeye başladığınızda, bu işin hiçbirini yapmadık." dedi.
Orion'un maliyetlerini kontrol etmek için başka neler yapılıyor? Lockheed yetkilileri, Orion'un planlarına yeniden kullanılabilirliği dahil etmenin "kesinlikle kritik" olduğunu söylediler. Bu, zamanla gelişen bir felsefedir, özellikle SpaceX'in Dragon uzay aracını yeniden uçurmaya başlamasından sonra.
NASA, Orion üzerinde ön geliştirme çalışmalarına başlaması için yaklaşık yirmi yıl önce Lockheed ile ilk sözleşmesini yapmıştı. Başlangıçta, uzay aracının yeniden kullanımı bir öncelik değildi. Başlangıcından bu yana Lockheed'de Orion programında aktif rol alan Byers, başlangıçta NASA'nın Lockheed'den Orion'un bileşenlerinin yeniden kullanılma potansiyelini değerlendirmesini istediğini söyledi.
Byers, "Araç geri döndüğünde, NASA'nın varsayımı aracı sökeceğimiz ve bileşenleri hasat edeceğimizdi ve bunlar envantere girecekti. Ardından gelecekteki bir uçuş için yeni bir yapıya gireceklerdi. Program ilerledikçe ve başkalarının ne yaptığını gördükçe, mürettebat modülünü yeniden kullanma fikrini gerçekten tanıtmaya başladık." dedi.
Bir Uzay Aracını Yeniden Kullanma
NASA ve Lockheed tarafından kabul edilen güncellenmiş plan, adım adım bir yaklaşım gerektiriyor.
NASA'nın Orion program yöneticisi Howard Hu, bir röportajda, "Bir yol haritası var. Yeniden kullanılabilirlik stratejimize sürdürülebilirlik ve daha düşük maliyetin yolu olduğunu bildiğimiz için, yeniden kullanılabilirliği artırmaya çalıştığımız için emeklemeyi, sonra yürümeyi, sonra koşmayı hedefliyoruz." dedi.
Mevcut plan şu şekildedir:
Artemis II: Tamamen yeni bir uzay aracı, Artemis I Orion uzay aracından yenilenmiş 11 aviyonik bileşeni yeniden kullanacak; inişten sonra test amaçlı kullanılacaktır.
Artemis III: Tamamen yeni bir uzay aracı.
Artemis IV: Tamamen yeni bir uzay aracı.
Artemis V: Artemis II'den yaklaşık 250 bileşeni, ağırlıklı olarak yaşam destek ve aviyonik ekipmanları yeniden kullanacaktır.
Artemis VI: Artemis III Orion'dan ana yapıyı (basınçlı kap) ve ikincil yapıları (köşebentler, paneller, braketler, plakalar) ve yaklaşık 3.000 bileşeni yeniden kullanacaktır.
Lockheed, Artemis III, IV ve V görevlerinde sırasıyla ilk gösterilerini yapacak üç adet büyük ölçüde yeniden kullanılabilir uzay aracından oluşan bir filo inşa etmeyi planlıyor. Bu üç araç daha sonra gelecekteki görevlerde uçacak ve Lockheed, talebi karşılamak için filoyu genişletmesi gerekirse bunu yapabilecektir.
Elbette Orion asla tam olarak yeniden kullanılabilir hale getirilemez. Avrupa merkezli Airbus tarafından üretilen ve itiş gücü sağlayan hizmet modülü, Dünya atmosferine yeniden giriştən önce Orion'dan ayrılır ve yanar.
Shireman, "Bazı şeyler tüketildiği için muhtemelen maksimum yeniden kullanılabilirlik demeliyiz. Örneğin, ısı kalkanı, ablatif malzeme aşındıkça tüketilir. Ancak nihayetinde ısı kalkanının yapısını yeniden kullanacağız." dedi.
Yeni Bir Yolda Yönlendirme
Orion her zaman nispeten pahalı olacaktır. Ancak yetkililer, Artemis II'den Artemis V araçlarına kadar bir Orion üretim maliyetini %50 oranında düşürme ve sonraki görevlerde bu maliyeti %30 veya daha fazla düşürme yolunda olduklarını belirttiler. Yenilemeyi en aza indirmek bunun anahtarı olacaktır.
Lockheed, SpaceX'in Starship aracıyla denemeye çalıştığı gibi Orion için "tam ve hızlı yeniden kullanılabilirlik" elde edemeyecektir. Orion böyle tasarlanmamıştı ve NASA da böyle bir şey istemiyor. Uzay ajansı, astronotları için derin uzaya güvenli ve güvenilir bir yolculuk istiyor.
Şimdilik, bunu sadece Orion sağlayabilir. Gelecekte, Starship bu yeteneği sağlayabilir. Blue Origin ve diğer sağlayıcılar derin uzaya elverişli bir insan aracı geliştirebilir. Ancak Orion burada ve 2026'da ilk astronotları için hazır. Herhangi bir alternatifin kullanılabilir hale gelmesi yıllar alacaktır.
Lockheed'in bu avantajın sonsuza dek sürmeyeceğini fark etmesi ve daha sürdürülebilir bir geleceğe doğru hareket etmesi (ya da daha doğrusu yönelmesi) güzel.
