Moğolistan'ın Gobi Çölü'nde gerçekleştirilen kazılarda, şimdiye kadar bulunan en eski ve en eksiksiz kubbe kafalı dinozor fosilleri gün yüzüne çıkarıldı. Bu keşif, bu türün bilinen varoluş tarihini yaklaşık 15 milyon yıl geriye taşıyor.
Yaklaşık 108 ila 115 milyon yıl öncesine ait olan fosiller, Pachycephalosaurus adı verilen bu ilginç dinozorların evrimsel süreci ve kafataslarının gelişimi hakkında önemli bilgiler sunabilir. Paleontologlar, bu dinozorların kendine özgü yuvarlak kafalarının nasıl oluştuğu konusunda yıllardır araştırma yapıyordu.
Zavacephalae rinpoche olarak adlandırılan yeni tür, Doğu Moğolistan'da bulundu. İsmi, Tibetçe 'kök' veya 'köken' anlamına gelen 'zava' ve Latince 'kafa' anlamına gelen 'cephal' kelimelerinden türetilmiş. 'Rinpoche' ise Tibetçe'de 'değerli' anlamına geliyor. Bu isim, fosilin bir uçurumdan cilalı bir mücevher gibi dışarıya doğru çıkıntı yapan kafatasından esinlenerek verildi.
Bulunan fosil, dinozorun kemiklerinin yaklaşık %54'ünü, kafatası ve kuyruğunun tamamını, ayrıca el ve bacak kemiklerinin yanı sıra besinleri öğütmeye yardımcı olan mide taşlarını içeriyor. Bu dinozorun yaşamdayken yaklaşık 1 metre uzunluğunda ve 5.85 kilogram ağırlığında olduğu tahmin ediliyor.
Bu fosilin en dikkat çekici yanı, hem eksiksiz bir kafatasına hem de uzuvlara sahip olması. Bu sayede bilim insanları, ilk defa bir dinozorun büyüme evresi ile kubbe gelişimini eşleştirebiliyor. Z. rinpoche'nin kubbesi tam olarak gelişmiş olsa da, bacak kemiklerindeki büyüme halkaları, hayvanın öldüğü sırada hala gelişmekte olan bir yavru olduğunu gösteriyor. Bu durum, dinozorların muhtemelen eş bulmak için kullandıkları kubbelerini tam olarak olgunlaşmadan kullanmaya başladıklarını düşündürüyor.
Bu, bilim insanları için 'hayatta bir kere karşılaşılabilecek bir keşif' olarak nitelendiriliyor ve Z. rinpoche'nin, bu tür dinozorların anatomisi ve biyolojisi hakkında daha önce görülmemiş bir bakış açısı sunduğu belirtiliyor.
