Gök bilimcileri yıllardır şaşırtan gizemli X-ışını patlamalarının, yani Hızlı X-Işını Geçişlerinin (FXT'ler), aslında ölen bir yıldızın dış katmanlarını aşamayan jetlerden kaynaklandığı ortaya çıktı. Yeni bir çalışma, bu FXT'lerin, evrenin üretebileceği en enerjik patlamalar olan gama ışını patlamalarının (GRB) 'başarısız' versiyonları olduğunu gösteriyor.
Bilim insanları, bir süpernova ölümü geçiren bir yıldız üzerindeki incelemeleri sonucunda bu sonuca ulaştılar. Normalde, bir yıldız süpernova aşamasına geldiğinde, çekirdeğin çökmesiyle ortaya çıkan jetler, yıldızın dış katmanlarını delerek yıldızlararası uzaya yayılır ve bu da GRB'leri tetikler. Ancak bazı durumlarda bu jetler, yıldızın dış katmanlarının içinde 'hapsolmuş' kalıyor. Bu 'tıkanmış' veya 'boğulmuş' jetler, etrafındaki maddeyi yine de şok edip ısıtsa da, bir GRB'nin enerji seviyelerine ulaşamıyor, bunun yerine bir FXT olarak algılanıyor.
8 Ocak 2025'te, bir X-ışını teleskobu 2.8 milyar ışık yılı uzaklıktan bir FXT (EP 250108a) tespit etti. Bu olay, gök bilimciler için bu gizemli patlamalar hakkında daha fazla bilgi edinme fırsatı sundu. Olayın çoklu dalga boylarında kaydedilmesi için farklı teleskoplar hızla devreye sokuldu. Elde edilen veriler, bu FXT'nin, 'Kangaroo' (Kanguru) lakaplı SN 2025kg isimli bir süpernova olayıyla ilişkili olduğunu ortaya koydu.
Araştırmacılar, bu süpernovanın, Güneş'in kütlesinin 15 ila 30 katı büyüklüğünde, çekirdeği çöken devasa bir yıldızdan kaynaklanan nadir ve enerjik bir Tip Ic-BL süpernova olduğunu belirledi. Gözlemler, patlayan maddenin saniyede yaklaşık 19.000 kilometre gibi inanılmaz bir hızla dışarı doğru yayıldığını da gösterdi. Bu tür süpernovalar genellikle gama ışını patlamalarına yol açar.
Ekibin analizi, bu özel ölen yıldızdan püsküren jetlerin, bir GRB'de görüldüğü gibi fırlatılan yıldız materyali katmanlarını delmek yerine, fırlatılan materyal kabuğunun içinde sıkışıp kaldığını gösterdi. Bu durum, GRB'lerin nasıl 'başarısız' olabileceğine dair önemli kanıtlar sunuyor. Bilim insanları, aslında GRB'lerin başarı oranından daha yüksek bir 'başarısızlık' oranına sahip olabileceğini tahmin ediyor.
Bu keşif, süpernova patlamalarını incelemek için yeni bir yol sunuyor. FXT'lerin nasıl oluştuğu ve bir yıldızın neden bir GRB yerine bir FXT püskürttüğüne dair ayrıntılar henüz tam olarak çözülmemiş olsa da, bu gelişme, devasa yıldız ölümlerindeki çeşitliliğin daha geniş anlaşılmasına kapı aralıyor ve yıldız evriminin tüm manzarasının daha derinlemesine incelenmesi ihtiyacını vurguluyor.
Bu analizler, bilimsel dergilerde kabul edilen iki ayrı makalede detaylandırıldı.
