Görüş kaybı, zatürre, şiddetli ishal ve hatta ölüm... Kızamık virüsü enfeksiyonları, özellikle çocuklarda yıkıcı sonuçlara yol açabiliyor. Neyse ki, bu tehlikelere karşı güvenli ve etkili bir savunmamız var. Kızamık aşılarının 2000-2023 yılları arasında 60 milyondan fazla hayat kurtardığı tahmin ediliyor.
Ancak bu başarıya rağmen, Türkiye'de ve dünya genelinde kızamık vakaları hızla artıyor. Aşı tereddütleri ve aksayan bağışıklama kampanyaları gibi pek çok faktör, birçok çocuğun korunmasız kalmasına neden oluyor.
Bu artışın ötesinde daha önemli bir nokta var: Yeni araştırmalar, kızamık aşısının beklenmedik ek sağlık faydaları sunabileceğini gösteriyor. Aşı olan çocukların, kızamıkla ilgisi olmayan hastalıklara karşı enfeksiyon riski önemli ölçüde daha düşük bulunuyor.
Bu geniş çaplı faydanın bir açıklaması, "kızamık hafızası silme" fikri. Bu terim, kızamık virüsünün vücudun bağışıklık hafızasının bazı kısımlarını silebilme yeteneğini ifade ediyor.
Bağışıklık sistemimiz, bizi enfeksiyonlardan koruyan çeşitli hücreler içerir. Bazıları virüsleri etkisiz hale getiren antikorlar üretirken, diğerleri enfekte olmuş hücreleri tespit edip yok eder. Bağışıklık hafızası, vücudun geçmiş enfeksiyonları "hatırlamasını" ve gelecekte daha hızlı yanıt vermesini sağlar.
Ancak kızamık enfeksiyonu, bu hafıza hücrelerinin sayısını ve çeşitliliğini azaltabilir. Bu da çocukları, daha önce bağışıklık kazandıkları pek çok hastalığa karşı savunmasız bırakır. Yani virüs, çocukları sadece kısa vadede hasta etmekle kalmıyor, aynı zamanda yılların bağışıklık koruyuculuğunu da geri alabiliyor.
Bir araştırmada, aşısız çocuklarda kızamık enfeksiyonu sonrası diğer hastalıklara karşı üretilen antikorların %11 ila %73'ünün kaybolduğu tespit edildi. Bu bağışıklık zayıflaması, aşılanmış çocuklarda gözlemlenmedi. Bu durum, aşının bu zararlı etkiden koruduğunu gösteriyor.
Bu geniş bağışıklık koruma kaybı, kızamık salgınlarının ardından diğer bulaşıcı hastalıklarda görülen artışları açıklayabilir. Batı Afrika gibi kızamık ve diğer enfeksiyonların hala yaygın olduğu bölgelerde kızamık hafızası silmenin etkileri üzerine çalışmalar devam ediyor.
Daha Fazlasını Yapan Bir Aşı mı?
Aşının daha geniş faydasını açıklayan bir diğer teori ise "spesifik olmayan etki". Virüsün bağışıklığı nasıl zayıflattığını açıklayan kızamık hafızası silmenin aksine, spesifik olmayan etki, kızamık aşısının bağışıklık sistemini çeşitli patojenlere karşı aktif olarak güçlendirdiğini öne sürüyor.
Son araştırmalar, kızamık aşısının belirli bağışıklık hücrelerinin fonksiyonunu artırabileceğini ve onları diğer hastalıklarla savaşmada daha etkili hale getirebileceğini gösteriyor. Bazı bilim insanları, bu etkinin, hafıza silinmesini önlemenin yanı sıra, aşılanmış çocukların genel sağlık sonuçlarının daha iyi olmasının ana nedeni olabileceğine inanıyor.
Kızamık aşısı, virüsün zayıflatılmış bir versiyonunu kullanarak güçlü bir bağışıklık tepkisini tetikleyen canlı aşılardandır. Tüberküloz için BCG aşısı da dahil olmak üzere canlı aşıların, bu spesifik olmayan korumayı açıklayabilecek geniş bağışıklık eğitimi etkileri sağladığı biliniyor.
Tehlikeleri Unuttuk
Yaygın aşılama öncesi 1960'larda, kızamık her yıl yaklaşık 2,6 milyon ölüme neden oluyordu. Günümüzde bunu hayal etmek zor, ancak sorun da tam olarak burada yatıyor.
Kızamık nadir hale geldikçe, toplum ne kadar ciddi bir hastalık olduğunu unutmaya başladı. Ne kadar bulaşıcı olduğunu (enfekte olan bir kişi, yakındaki aşısız kişilerin %90'ına kadar virüsü yayabilir) ve aşının ne kadar etkili olduğunu (iki doz, uzun vadeli %90'dan fazla koruma sağlar) unuttuk.
Ve bazı çevrelerde, bu unutkanlığın yerini daha tehlikeli bir şey aldı: güvensizlik. Virüsün kendisi gibi, yanlış bilgiler, aşı mitleri ve aşı karşıtı söylemler de yayılıyor.
Bu nedenle, aşı tarafından sunulan ek koruma, bağışıklık hafızasının silinmesini önlemekten mi, spesifik olmayan bir bağışıklık desteğinden mi, yoksa her ikisinden mi kaynaklandığına bakmaksızın, sonuç aynı: Çocukları kızamığa karşı aşılayın. Çünkü onlara kızamıktan koruma sağladığımızda, onları çok daha fazlasından da koruyor olabiliriz.
