Keneler denince aklınıza hafta sonu doğa yürüyüşlerinde veya park gezilerinde üzerinize musallat olmaya çalışan kâbus gibi küçük parazitler gelebilir. Bu korkunuz hiç de yersiz değil.
Keneler, çeşitli canlı organizmalar aracılığıyla bulaşan hastalıklar arasında önemli bir yere sahiptir. Yaşamları boyunca birden fazla hayvandan beslenen keneler, bu süreçte virüs ve bakterileri bünyelerine alıp bir sonraki ısırıklarıyla bulaştırabilirler.
Bu virüs ve bakterilerin bazıları insanlar için oldukça zararlıdır ve tedavi edilmediğinde ciddi, hatta ölümcül olabilen hastalıklara yol açar. Örneğin, Lyme hastalığı ve Kırım Kongo Kanamalı Ateşi (KKKA) gibi hastalıklar keneler yoluyla bulaşabilir.
Ancak bu sinir bozucu, doymaz parazitin her ısırığı, aynı zamanda bir sosyal, çevresel ve epidemiyolojik tarih deposudur.
Çoğu durumda, kenelerin bugün bu hastalıkları bu kadar yaygın taşımasının nedeni, çok uzun zaman önceki insan eylemleridir. İşte bu da keneleri bilim insanları için bu denli ilgi çekici kılan şeydir.
Değişen Ormanlar Kene Riskini Artırdı
Geçmiş yüzyıllarda, insanlar ormanlık alanların büyük bir kısmını kereste elde etmek, tarım arazisi, kasaba ve madencilik alanları açmak için temizlediler. Geniş ölçekli arazi temizliği, her türden vahşi yaşamda keskin bir düşüşe yol açtı. Ayılar ve kurtlar gibi yırtıcı hayvanlar uzaklaştırıldı, geyikler de azaldı.
Tarımın daha batıya kaymasıyla birlikte, ormanların ekolojik ve ekonomik değeri yeniden anlaşıldı ve milyonlarca dönüm arazi yeniden ormana dönüştürüldü.
Ormanlar yeniden büyüdü. Geyik gibi otoburlar geri döndü, ancak bir zamanlar popülasyonlarını kontrol altında tutan tepe yırtıcılar dönmedi. Sonuç olarak, geyik popülasyonları hızla arttı. Geyiklerle birlikte, Lyme hastalığına neden olan bakteriyi taşıyan keneler de yayıldı. Bir kene enfekte olmuş bir hayvandan beslendiğinde bakteriyi alabilir ve bir sonraki kurbanına geçirebilir. İnsanlarda Lyme hastalığı ateş ve yorgunluğa neden olabilir ve tedavi edilmediğinde sinir sistemini etkileyebilir.
Bu durum, kenelerin taşıdığı hastalıkların yayılması için uygun ortamlar yarattı.
İnsan Yerleşimleri ve Doğal Alanların Parçalanması
Yüzyıllardır değişen insan yerleşim düzenleri ve arazi kullanım politikaları, kenelerin ve kene kaynaklı hastalıkların çevrelerindeki rolünü şekillendirmiştir. Kısacası, insanlar kenelerin aramızda gelişmesini ve hastalık yaymasını kolaylaştırmıştır.
Doğal alanlara doğru genişleyen yerleşimler, yaşam alanlarını parçalamıştır. Bu parçalanmış ortamlar, büyük yırtıcıların hareket etmesi için yeterli alanı bulamamasına neden olurken, fareler ve diğer kene konakçıları için izole ve güvenli alanlar yaratır. Bu izole alanlarda, daha az tür çeşitliliği olduğu için enfeksiyonlar konakçı popülasyonları içinde daha kolay yayılır.
İnsanların doğal alanların kenarlarına doğru, genellikle dağınık şekilde evler inşa etmesi, doğal peyzajı parçalayan bir desen oluşturmuş ve yönetilmesi zor bir halk sağlığı tehdidi yaratmıştır. Daha az sayıda, daha sıkışık konakçı, orantısal olarak genellikle daha fazla enfekte konakçı ve dolayısıyla daha tehlikeli kene anlamına gelir.
Hayvancılığın Rolü ve Tarihi Dersler
Evcil hayvanlar da kenelerin yarattığı hastalık tehdidini şekillendirmiştir. Geçmişte, sığır çiftçileri, sığır ateşi gibi yıkıcı hastalıkların keneler tarafından yayıldığına dair teoriler ortaya atmışlardır. Başlangıçta şüpheyle yaklaşılsa da, yapılan araştırmalar kenelerin hastalık bulaştırmadaki rolünü doğrulamıştır.
Bu bilgi ışığında, hayvan hareketliliğini sınırlayan ve kene yoğun bölgelerdeki geçişleri düzenleyen programlar başlatılmıştır. Bu tür yenilikçi arazi yönetimi yaklaşımları, belirli bölgelerde sığır ateşinin kontrol altına alınmasına yardımcı olmuştur.
Keneler Çevrelerinin Ürünleridir
Dünyanın her yerinde kene kaynaklı hastalıklar söz konusu olduğunda, konumun önemi büyüktür.
Örneğin, Akdeniz ve Asya'da bulunan Hyalomma türü keneleri ele alalım. Bu keneler larva veya nimf halindeyken fare, tavşan gibi küçük orman hayvanlarından beslenir, ancak yetişkin olduklarında evcil hayvanları tercih ederler. Geçmişte Orta Doğu'daki göçebe çobanlar için ara sıra bir sıkıntı kaynağı olan bu kene türü, tarım yerleşimi politikalarıyla birlikte durum değiştirmiştir.
Orman kenarlarındaki boş arazilerin yerleşime açılması, Hyalomma keneleri için ideal koşullar yaratmıştır. Bunun sonucunda, özellikle Türkiye gibi bölgelerde çiftçilerde, potansiyel olarak ölümcül bir durum olan Kırım Kongo Kanamalı Ateşi gibi kene kaynaklı hastalıklarda artışlar görülmüştür.
Bu yaz karşılaşacağınız kenelerden sempati beklemeniz muhtemelen çok şey istemektir. Sonuçta onlar kan emici parazitlerdir.
Ancak yine de, kenelerin bu kadar tehlikeli olmasının sadece kendi hatası olmadığını hatırlamakta fayda var. Keneler, çevrelerinin ürünleridir ve insanlar, onları bugün bizi arayan zararlı parazitlere dönüştürmede birçok rol oynamıştır.
