Geçtiğimiz yıl Kanada'da yaşanan kontrol altına alınması zor orman yangınlarının, dünya genelinde 87.000'den fazla erken ölüme neden olduğu tahmin ediliyor. Araştırmalar, bu yangınların yaydığı yoğun dumanın yalnızca Kuzey Amerika'yı değil, Avrupa ve Kuzey Afrika'yı da etkilediğini gösteriyor.
Yangınlar, 2023 yılında Kanada ormanlarının yaklaşık %5'ini oluşturan 18,4 milyon hektarlık bir alanı kül etti. Bu yangınların yaydığı duman bulutları, ABD'nin kuzeydoğu ve orta batı bölgelerini yoğun bir şekilde etkiledi. Hatta bu dumanlar Atlantik Okyanusu'nu aşarak Avrupa ve Kuzey Afrika'ya kadar ulaştı.
Yapılan yeni bir bilimsel çalışma, bu yangınlardan kaynaklanan kısa süreli partikül madde kirliliğine maruz kalmanın, ABD ve Kanada'da tahmini 5.400 erken ölüme yol açtığını ortaya koyuyor. Haftalarca süren bu yangınlar, aynı zamanda kişinin yaşamı boyunca biriken kronik kirlilik maruziyetine de katkıda bulundu. Yeni çalışmaya göre, bu kronik maruziyet dünya genelinde ek olarak 82.100 erken ölümden sorumlu.
Çalışmanın baş yazarı, Pekin'deki Tsinghua Üniversitesi'nden çevrebilimci Qiang Zhang, açıklamasında “Akut ölümler, günlük PM2.5 seviyelerinin sağlık kılavuzlarının oldukça üzerine çıktığı ve kalp krizi veya solunum yetmezliği gibi ani ölümcül olayları tetikleyebildiği ‘Kanada duman günleri’ sırasında meydana gelen kısa vadeli sağlık etkilerini kapsıyor” dedi. Zhang, kronik ölümlerin ise daha uzun süreli maruziyetin getirdiği sağlık yükünü yansıttığını ve kardiyovasküler ve solunum yolu hastalıkları riskini artırarak zamanla biriken erken ölümlere yol açtığını belirtti.
Bu rakamlarda bir miktar belirsizlik olduğunu kabul eden araştırmacılar, orman yangını dumanına maruz kalmanın sağlık riskinin önemli bir sorun olduğunu vurguluyor. İklim değişikliği ile birlikte bu tür olayların daha sık yaşanacağı ve bu rakamların yalnızca görünen yüzü olabileceği belirtiliyor.
Orman yangını dumanının kısa vadede göz ve solunum yolu tahrişi, bronşit ve astım gibi akciğer hastalıklarının kötüleşmesine neden olabileceği biliniyor. Hem ani hem de uzun süreli duman maruziyeti, kalp krizleri ve felç riskini artırarak kardiyovasküler sistemi zorlayabilir. Duman maruziyetinin ayrıca hafıza ve öğrenme sorunlarıyla da ilişkilendirildiği ve uzun vadede demans geliştirme riskini artırabileceği yönünde bulgular mevcut.
2023 Kanada yangınlarının etkilerini ölçmek için Çin, ABD ve Kanada'dan araştırmacılar, dumanın dünya genelinde nasıl yayıldığını modellediler. Ardından, solunum yollarının derinliklerine ve hatta kan dolaşımına girebilecek kadar küçük olan 2,5 mikrometre veya daha küçük çaplı partikül madde olan PM2.5'in küresel konsantrasyon verilerini topladılar.
Makine öğrenmesi yaklaşımları kullanılarak, gözlemlenen PM2.5'in ne kadarının Kanada yangınlarından kaynaklandığı tahmin edildi. Ardından, yerleşik epidemiyolojik modeller kullanılarak, kaç kişinin maruz kaldığına dayanarak Kanada yangını PM2.5'ine atfedilebilecek olası ölüm sayısı belirlendi.
Sonuçlar, Kanada yangınlarının 2023'te dünya genelindeki tüm yangınlardan yayılan toplam PM2.5'in %13'ünden sorumlu olduğunu gösterdi. Yaklaşık 354 milyon kişi bu kirliliğe maruz kalarak Kuzey Amerika'da yıllık PM2.5 maruziyetini metreküp başına 1,08 mikrogram artırdı. Dumanın uzak mesafelere yayılması nedeniyle, Avrupalılar da ortalama olarak metreküp başına 0,41 mikrogramlık bir maruziyet artışı yaşadı.
Araştırmacılar, bu durumun, hava kirliliği arttığında önceki günlere veya ortalama bir güne kıyasla daha yüksek sayıda ölüm görüldüğünü doğruladığını belirtiyor. Tahminlere göre, ani ölümlerin yaklaşık 4.100'ü ABD'de, 1.300'ü ise Kanada'da meydana geldi. Kanada'nın hava kalitesi ABD'den daha kötü olmasına rağmen, etkilenen ABD bölgeleri daha kalabalık olduğu için daha fazla kişiye maruz kaldı.
Araştırmacılar ayrıca, dumana uzun süreli maruziyetin dünya genelinde 82.100 kişinin yaşam süresini kısalttığını ve bunun yalnızca ABD'de 33.000 kişiyi etkilediğini tahmin ediyor. (Genel olarak hava kirliliğinin, 2020 yılı araştırmalarına göre ABD'de yılda yaklaşık 100.000 ölüme katkıda bulunduğu tahmin ediliyor.)
Avrupa'da ise Kanada dumanının yaklaşık 22.400 can aldığı ve bu durumun kıtadaki 2023 yılındaki PM2.5 ile ilişkili ölümlerin %3,8'ini oluşturduğu bildirildi.
Araştırma yazarları, bu sayının küçümsenmemesi gerektiğini ve etkilenen insanların Kanada'dan çok uzakta olduğunu vurguluyor. Yangınla ilgili kirliliğin uluslararası sınırları tanımadığı ve dolayısıyla yangınların küresel bir sorun olduğu belirtiliyor.
Bu bulgular, toplumun daha iyi izleme ve halk eğitimi ile duman olaylarına hazırlanması gerektiğini ortaya koyuyor. Örneğin, dumanın havada bir gün seyahat ettikten sonra artık duman kokusu yaymadığı ancak bunun solunmasının daha güvenli olduğu anlamına gelmediği konusunda insanların bilinçli olması gerekiyor.
Kötü yangın günlerinde dışarıda maske takmak ve binaları hava filtreleme konusunda iyileştirmek gibi önlemlerle, orman yangını dumanının en kötü sağlık etkilerinin çoğundan kaçınılabileceği ifade ediliyor. Isınan bir dünyada orman yangınlarının artması muhtemel olduğundan, bu tür önlemlerin alınması gerekeceği vurgulanıyor.
2023 yangınlarının “tarihsel olarak önemli bir olay” olduğu ancak bu rekorun gelecekte kırılma olasılığının yüksek olduğu ve bunun nadir görülen bir durum olmadığı belirtiliyor.
