Kafeinin uyarıcı etkisinin, özellikle geceleri içildiğinde uykumuzu kaçırdığını hepimiz biliyoruz. Ancak yeni bir araştırma, kafeinin uyku sırasında beyin üzerindeki etkisine dair anlayışımıza yepyeni ve şaşırtıcı detaylar ekliyor.
Kanada'daki Montreal Üniversitesi'nden araştırmacılar tarafından yürütülen çalışmada, kafeinin beyin sinyal karmaşıklığını artırdığı ve beyni 'kritiklik' adı verilen bir duruma yaklaştırdığı tespit edildi. Beynin bilgi işleme, öğrenme ve karar verme gibi işlevler için en verimli mod olduğu düşünülen bu 'kritiklik' durumu, yapısal düzenlilik ile esneklik arasında bir dengeyi temsil ediyor.
Ancak araştırmacılar, bu durumun beynin yeterince dinlenmesini engelleyebileceğini belirtiyor. Yani kafein, sadece uyanık kalmamızı sağlamakla kalmıyor, aynı zamanda uyku sırasındaki beyin işleyişini de temelden değiştiriyor. İlginç bir bulgu ise, 20-27 yaş aralığındaki genç yetişkinlerin bu etkiden daha fazla etkilenmesi oldu.
Yapılan detaylı analizler, kafeinin, derin ve dinlendirici uykunun göstergeleri olan delta, teta ve alfa dalgaları gibi yavaş elektriksel aktivite salınımlarını olumsuz etkilediğini gösterdi. Kafein bu dalgaları zayıflatıyordu. Özellikle de beynin anıları pekiştirmek ve bilişsel işlevleri yenilemek için kritik olan NREM (hızlı göz hareketi olmayan) uyku evresi sırasında bu etki belirgindi.
Araştırmacılar, elde ettikleri bulguların, kafein etkisi altındaki beynin uyku sırasında bile daha aktif ve dolayısıyla daha az dinlenmiş bir halde kaldığını işaret ettiğini belirtiyor. Beynin elektriksel aktivitesindeki bu ritmik değişimlerin, kafeinin gece boyunca beynin kendini toparlama ve hafızayı işleme yeteneğini nasıl etkilediğini açıklamaya yardımcı olabileceği düşünülüyor.
Bu çarpıcı sonuçlara ulaşmak için araştırmacılar, 40 gönüllü üzerinde bir çalışma yürüttü. Katılımcıların beyin aktivitesi, iki farklı gecede elektroensefalogram (EEG) cihazları kullanılarak ölçüldü. Gecelerin birinde katılımcılara kafein içermeyen bir plasebo verilirken, diğerinde yaklaşık bir veya iki fincan kahveye denk gelen 200 miligram kafein içeren bir kapsül verildi.
Elde edilen sonuçların doğruluğu, çeşitli istatistiksel yöntemlerle teyit edildi. Beyin aktivitesindeki gözlemlenen farklılıkların doğrudan kafein tüketimiyle ilişkili olduğu ve beynin 'kritiklik' durumuna doğru kaydığı, nöronların daha uyarılmış hale geldiği belirlendi.
Araştırmacılar, 'kritiklik' durumunun gün içinde odaklanma ve konsantrasyon için faydalı olabileceğini, ancak uyku sırasında beynin yeterince dinlenmesine ve toparlanmasına engel teşkil edebileceğini vurguluyor.
Yaş grupları arasındaki farklı tepkiler konusunda ise, araştırmacılar yaşla birlikte beyindeki bazı değişimlerin etkili olabileceğini öne sürüyor. Gün boyunca beyinde biriken adenozin molekülleri, yorgunluk hissinin artmasına neden olur. Kafein ise, adenozinin bağlandığı reseptörleri bloke ederek etki gösterir ve bu yorgunluk hissini geçici olarak ortadan kaldırır. Daha genç beyinlerde adenozin reseptörlerinin daha yoğun olması, gençlerin kafeine karşı hem enerji verici hem de uyku sırasındaki olumsuz etkiler açısından daha hassas olmasını açıklayabilir.
Araştırmacılar, kafeinin kahve, çay, enerji içecekleri, çikolata ve bazı ilaçlar gibi çeşitli ürünler aracılığıyla dünya genelinde yaygın olarak tüketilen bir psikoaktif madde olduğunu vurguluyor. Bu nedenle, kafeinin uyku sırasında ve farklı yaşlardaki bireylerin beynini nasıl etkilediğini anlamanın büyük önem taşıdığını belirtiyorlar.
Çalışmanın bulguları, bilimsel bir dergi olan Communications Biology'de yayımlandı.
