NASA'nın Juno uzay aracından gelen verilerle yapılan yeni bir çalışma, Jüpiter'in atmosferindeki dev fırtınaların, 'mushball' adı verilen ve beyzbol topu büyüklüğünde olabilen amonyak zengini dolu taneleri ürettiğini ortaya koydu.
Bu bulgu, tuhaf, amonyak zengini bu 'mushball'ların, gezegenin atmosferindeki yıllardır bilim insanlarını şaşırtan eksik amonyağın kaynağı olduğunu doğruluyor.
On yıllar önce, gökbilimciler gaz devinin teleskop görüntülerinde yoğun çalkantılı bulut tepeleri fark etmişlerdi. Bu keşif, Jüpiter'in atmosferinin sürekli karıştığı ve çalkalandığı sonucuna yol açmıştı, tıpkı kaynayan bir su tenceresi gibi.
Ancak Dünya tabanlı radyo teleskoplarından ve NASA'nın Juno uzay aracından gelen son veriler, tüm enlemlerde 150 kilometreye kadar derinlikte uzanan, eksik amonyak ceplerini ortaya çıkardı. Atmosferdeki bu tükeniş o kadar önemliydi ki, bilinen hiçbir mekanizma bunu açıklayamıyordu.
Şimdi, Science Advances dergisinde yayımlanan yeni çalışmanın, Juno tarafından gözlemlenen devasa bir 2017 fırtınasının sonrasına ilişkin analizi, Jüpiter'deki şiddetli fırtınaların bu atmosferik bulmacanın anahtarı olduğuna dair güçlü kanıtlar sunuyor. Bulgular ayrıca, lokal fırtınaların bile gezegenin üst atmosferinden amonyağı alıp beklenmedik derecede derinlere taşıyabildiğini gösteriyor. Bu da, Jüpiter'in etrafında dönen, uzun süredir savunulan tamamen karışık atmosfer vizyonunun bir yanılsama olduğunu işaret ediyor.
Jüpiter'i kaplayan yoğun bulut örtüsü nedeniyle, bilim insanları gezegenin çalkantılı bulut tepelerinin altında ne olduğunu doğrudan gözlemleyemiyorlar. Amonyağın rolü, akan bir su akışındaki renk sıçraması gibi: Jüpiter'in atmosferinin derinliklerindeki görünmez desenleri ve süreçleri ortaya çıkaran bir izleyici görevi görüyor.
Jüpiter'in atmosferindeki eksik amonyağı açıklamak için 2020'de bilim insanları, gezegenin şiddetli fırtınalarının güçlü yükseltici akımlar oluşturarak amonyak zengini buz parçacıklarını yüksek irtifalara hızla taşıdığını ve burada su buzu ile birleşerek sulu bir sıvı oluşturduğunu (mushball) teorileştirmişlerdi. Tıpkı Dünya'daki dolu taneleri gibi, mushball'lar da fırtına akımlarının onları tekrar tekrar döndürmesiyle buz katmanları biriktirerek büyür ve sonunda beyzbol topu büyüklüğüne ulaşarak Jüpiter'in atmosferinde, kökenlerinden çok daha derinlere düşerler. Teoriye göre, bu süreç, Juno ve yer tabanlı teleskopların tespit ettiği amonyak ve sudan üst bölgelerin yoksun kalmasına neden oluyordu.
Yeni çalışma, Juno'dan gelen radyo gözlemlerindeki belirgin bir sinyalin, bu egzotik sürecin gerçekten gerçekleştiğini doğruladığını buldu. Şubat 2017'deki yakın geçişi sırasında, uzay aracı aktif bir fırtına bölgesinin üzerinden geçti ve cihazları, fırtına bulutunun altında daha yüksek bir amonyak ve su konsantrasyonu olduğunu gösterdi.
Fırtına başladıktan bir ay sonra bile devam eden bu tuhaf sinyal, yalnızca eriyen buzla (sıcaklık düşüşüyle tutarlı) veya amonyak konsantrasyonundaki artışla (mushball'lar erirken salınan amonyak) açıklanabilirdi. Her iki teori de aynı sonuca işaret ediyordu: Bilinen tek mekanizma bu mushball'lardı.
Araştırmacılar, amonyak gibi gazların oluşan gezegenlerin içine çekildiği ve güneş sistemimizdeki ve ötesindeki sulu gaz devlerinin atmosferlerinde dolaşıyor olabileceği için, Jüpiter'in bu açıdan benzersiz olma olasılığının düşük olduğundan şüpheleniyorlar.
