Jef Raskin’in İnsancıl Bilgisayar Fikirleri: Evinizde Deneyin!

Makine öğrenimi ve yapay zeka alanındaki gelişmeler hayatımızı dönüştürmeye devam ederken, bir zamanlar bilgisayarlarla etkileşim şeklimizi kökten değiştirmeyi amaçlayan vizyoner bir isimden ilham almak ilginç olabilir. Apple'ın erken dönem projelerinden Macintosh'un yaratıcılarından Jef Raskin, bilgisayarların insanlar için daha verimli, tutarlı, kullanışlı ve en önemlisi insan doğasına saygılı ve uyumlu olması gerektiğine inanıyordu. Raskin'in fikirleri, günümüzün pek çok teknolojik yeniliğinin temellerini oluştursa da, tasarımları modern bilgisayarlarda doğrudan uygulanmadı. Ancak, emülasyon sihirleriyle bu "insancıl arayüzleri" kendi evinizde deneyimlemek mümkün. Gelin, Raskin'in vizyonunu hayata geçiren sistemlere yakından bakalım. **Sanal Bir "Cat"i Beslemenize Gerek Yok: Canon Cat Emülasyonu** Raskin'in sistemleri arasında emüle edilmesi en kolay olanlardan biri Canon Cat'tir. Canon tarafından "işlemci" olarak tanıtılan bu cihaz, aslında basit bir kelime işlemci olmanın ötesinde, gizli bir Forth dilinde programlanabilen tam teşekküllü bir Motorola 68000 tabanlı bilgisayardı. Tek bir çalışma alanını disketlere kaydeden Cat, klavye odaklı bir arayüze sahipti; fare veya herhangi bir işaretçi cihazı yoktu. Bu eşsiz deneyimi yaşamak için, MAME emülatörü ve Internet Archive'da bulunan ROM'lar aracılığıyla Canon Cat'i emüle edebilirsiniz. Emülatörün disket sürücüsü ve seri port gibi bazı özellikleri tam olarak desteklenmese de, sistemin nasıl çalıştığına dair harika bir fikir edinmek için yeterlidir. Emülatörde karşınıza çıkabilecek sesli uyarı sorununu aşmak için, kurulum ekranından "Sorun sinyali" seçeneğini "Flaş" olarak ayarlamanız gerekmektedir. Bu işlemi yapmak için, "USE FRONT" tuşunu (genellikle Control) basılı tutarken "SETUP" tuşuna basmanız ve ardından "Problem signal" seçeneğini "Flash" olarak değiştirmeniz yeterlidir. Cat ile gezinmek, tuşların işlevlerini öğrenmeyi gerektirir. Metin yazmak oldukça basittir; sadece yazmaya başlayın. İmleç tuşları veya fare yoktur; tüm hareket "sıçrama" (leap) tuşları kullanılarak yapılır. Özel kontrol komutları ise "USE FRONT" tuşu basılıyken çalıştırılır. Örneğin, "USE FRONT-HELP" (genellikle N tuşu) hataları açıklar. Gizli Forth yorumlayıcısına girmek için "Enable Forth Language" yazıp Enter tuşuna basmanız ve ardından "USE FRONT-ANSWER" (genellikle Control-Backspace) ile çalıştırmanız yeterlidir. Ancak unutmayın, Forth dilinin kendine has zorlukları vardır. **SwyftCard: Apple IIe'de SwyftCare Deneyimi** Canon Cat'ten önce Raskin'in fikirleri Apple IIe için geliştirilen SwyftCard ile hayata geçmişti. SwyftCard, tek bir çalışma alanı kullanan bir editör arayüzüne sahipti ve AppleScript BASIC ile programlanabilirdi. Bu klavye odaklı arayüzü denemek için, Eric Rangell tarafından KansasFest 2021 için geliştirilen yazılım emülasyonunu Internet Archive'dan indirebilirsiniz. Bu emülasyonu çalıştırmak için Apple IIe emülatörünüzü (80 sütunlu kart ve en az bir disket sürücüsü ile) yapılandırmanız gerekmektedir. Emülatörü başlattıktan sonra "SwyftCardResurrected.do" disk imajını yükleyin ve talimatları izleyin. SwyftCard'ın kendine özgü "leap" ve "USE FRONT" tuşları, klavyenizdeki bazı tuşlara atanacaktır (genellikle Alt/Option ve Control). SwyftCard, metin düzenlemeyi ve bellek yönetimi konusunda ilginç özellikler sunar. Örneğin, metni kopyalamak ve yapıştırmak için özel komutlar bulunur. Ayrıca, "CALC" komutu ile matematiksel ifadeleri değerlendirebilir ve hatta Applesoft BASIC programlarını çalıştırabilirsiniz. Çalışmalarınızı kaydetmek için ise "USE FRONT-DISK" (Control-L) komutunu kullanabilirsiniz. **İnsancıl Bir Çevre: The Humane Environment (THE) ve Archy** Raskin'in ölümünden önce üzerinde çalıştığı son projelerinden biri "The Humane Environment" (THE) idi. Bu yazılım, klasik Mac OS için geliştirilmiş ve tek bir çalışma alanı kullanan "Humane Editor" üzerine kuruluydu. THE'nin erken sürümleri, klasik Mac OS emülatörlerinde çalıştırılabilir. Bu sürümde "leaping" özelliği, "Humane Quasimode" adı verilen komut satırı aracılığıyla gerçekleştirilir. Metin silindiğinde, kurtarılabileceği özel bir "DELETION DOCUMENT"a gönderilir. THE'den sonra geliştirilen Archy, Windows platformuna taşındı. Archy, daha esnek bir arayüz sunar ve komutlar Python betikleri olarak yerleştirilir. Caps Lock tuşu kullanılarak komut moduna girilir ve komut tamamlama özelliği bulunur. Archy'de, metin seçimi daha belirgin hale getirilmiş ve "leap" tuşları (genellikle Sol ve Sağ Alt) tekrar kullanıma sunulmuştur. Archy, "DELETIONS" gibi çeşitli alt belgelerle birlikte, tüm çalışma alanını kaydeder. **Her Sokak Başının Bir Sonu Vardır** Jef Raskin'in bu yenilikçi fikirleri, modern platformlarda tam olarak geri dönmese de, bu emülasyonlar ve yeniden yaratımlar, olabileceklerin ve günümüzün giderek daha kapalı hale gelen bilgisayar donanımlarının nasıl daha insancıl hale getirilebileceğinin bir tadını sunuyor. Ne yazık ki, pek çoğumuz bu gelişmelerin ters yönde gittiğini düşünüyor olabiliriz. Bu denemelerle, bilgisayarın doğasını ve insanla olan ilişkisini daha derinlemesine anlamak mümkün. Raskin'in vizyonu, teknolojiye bakış açımızı zenginleştirecek ve daha insan odaklı arayüzlerin peşinden gitmemiz için bize ilham verecektir.