Güneş Sistemi'nin uzak köşelerinde yer alan cüce gezegen Makemake'ten yayılan soluk gaz izleri, James Webb Uzay Teleskobu (JWST)'nun güçlü gözlem yetenekleriyle tespit edildi. Bu, Dünya'dan çok uzaktaki bir cisimde ikinci kez bir gazın tespit edilmesi ve bu küçük dünyanın düşündüğümüzden çok daha aktif olabileceğine işaret ediyor.
Yaklaşık 1.430 kilometre çapındaki küremsi bir cisim olan Makemake, Ay'ın çapının yarısından azına sahip. Ortalama olarak Dünya'dan 45 kat daha uzak bir mesafede, Neptün'ün yörüngesinin ötesinde yer alan ve asteroidler, kuyrukluyıldızlar ile Plüton gibi daha büyük buzlu cisimlerden oluşan Kuiper Kuşağı olarak bilinen bölgede bulunuyor. 2005 yılında keşfedilen Makemake'in, yaklaşık 175 kilometre çapında MK2 adında küçük bir uydusu da var.
Güneş Sistemi'ndeki diğer pek çok cüce gezegen ve aday cüce gezegen gibi, Makemake de yörüngesindeki tüm enkazı temizleyemediği için tam anlamıyla bir gezegen olarak kabul edilmiyor. Bu durum, Plüton'un 2006'da gezegen statüsünü kaybetmesinin de nedeni.
Bilim insanları uzun zamandır Makemake'in kırmızımsı-kahverengi yüzeyinin metan ve etan buzu katmanlarıyla kaplı olduğunu biliyorlardı. Hatta bazıları, yüzeyinde yaklaşık 1 santimetre çapında küçük bu kimyasalların peletlerinin bulunabileceğini düşünüyor.
Ancak, kısa süre önce bir ön baskı sunucusuna yüklenen ve The Astrophysical Journal Letters'da yayımlanması kabul edilen yeni bir çalışmada, araştırmacılar JWST'yi kullanarak Makemake'i daha yakından inceledi. Bu incelemeler sonucunda, cüce gezegenin buzlu yüzeyinin etrafında soluk metan gazı konsantrasyonları olduğu keşfedildi.
Çalışmanın baş yazarı Silvia Protopapa, yaptığı açıklamada, "Webb teleskobu artık metanın yüzeyin üzerindeki gaz fazında da bulunduğunu ortaya koydu ve bu bulgu Makemake'i daha da büyüleyici hale getiriyor. Bu, Makemake'in Güneş Sistemi'nin cansız bir kalıntısı değil, metan buzunun hala evrimleştiği dinamik bir cisim olduğunu gösteriyor" dedi.
Şimdiye kadar, Neptün ötesindeki gaz üreten tek trans-Neptün nesnesi, Plüton'du. Plüton'un, çoğunlukla nitrojen ve daha az miktarda metan ile karbon monoksitten oluşan çok ince bir atmosferi bulunuyor. Mars ile Jüpiter arasındaki asteroid kuşağında yer alan cüce gezegen Ceres'in de su buharından oluşan ince bir atmosferi var.
JWST, güneş radyasyonunu emdikçe soluk bir şekilde parlamasına neden olan 'güneş kaynaklı floresan' adı verilen bir olgu sayesinde metanı tespit etti. Teleskobun gelişmiş kızılötesi araçlarını kullanan ekip, gazın sıcaklığını da ölçtü; bu sıcaklık eksi 233 derece Santigrat olarak belirlendi.
Ancak araştırmacılar, metanın tam olarak nereden geldiği veya Makemake'de kalıcı olarak bulunup bulunmadığı konusunda henüz emin değiller.
Olası bir açıklama, cüce gezegenin yüzeyindeki metan buzunun süblimleşmesi (katıdan gaza geçmesi) ve Plüton ile Ceres'teki gibi kırılgan, süper ince bir atmosfer içinde bulunması. Ancak bu durum söz konusuysa, yeni veriler bu gaz tabakasındaki basıncın Dünya atmosferinden 1 milyar kat ve Plüton'un atmosferinden 1 milyondan kat daha zayıf olması gerektiğini gösteriyor. Bu da varlığının doğrulanmasını zorlaştırıyor.
Başka bir olası açıklama ise gazın, Satürn'ün buzlu okyanus ayı Enceladus'ta olduğu gibi, buzlu yüzeyin altından püskürmeler halinde dışarı atılması. Protopapa'nın belirttiği gibi, bu 'gaz salınımı' olarak bilinen süreç, cüce gezegenin çeşitli noktalarında, metanın saniyede birkaç yüz kilogram hızla dışarı fışkırmasıyla gerçekleşebilir. Ancak mevcut verilerle bu durumun da doğrulanması oldukça zor.
Araştırmacılar, JWST'nin yapacağı takip gözlemlerinin bu gizemi çözmeye yardımcı olabileceğini umuyor. Ancak metanın kaynağı ne olursa olsun, yeni bulgular "Makemake'in sakin, donmuş bir cisim olduğu yönündeki geleneksel görüşü sorguluyor" diye belirtiyorlar.
Yılın başlarında, JWST'yi kullanan başka bir araştırmacı grubu da Makemake ve Eris'in jeolojik olarak aktif olabileceğini ve potansiyel olarak yaşamı destekleyebilecek koşullara sahip olabileceğini ortaya koymuştu.
