Biyoloji laboratuvarlarında başları kesildiğinde bile inanılmaz bir şekilde yenilenebilme yetenekleriyle tanınan planaryalar, şimdi de bilim insanlarını şaşırtan yeni bir keşifle gündemde. Yapılan araştırmalar, nadir görülen gelişimsel bir kusurun, bu canlılarda her iki uçta da kafa oluşmasına neden olabildiğini ve durumun daha da ilginçleştiğini ortaya koyuyor.
Bazı planarya türlerinin olağanüstü yenilenme yetenekleri akıllara durgunluk veriyor. Bu canlıları ortadan ikiye böldüğünüzde, her bir parça yeni bir kafa ve kuyruk geliştirerek iki tam planarya oluşturabiliyor. Onları adeta mitolojik Hidralara benzetmek mümkün.
Daha önceki araştırmalar, belirli bir noktada oluşan yeniden büyümenin, elektrik akımı sayesinde kafa mı yoksa kuyruk mu olacağını belirleyebildiğini göstermişti. Bu da bilim insanlarının iki başlı veya iki kuyruklu planaryalar üretmesine olanak tanımıştı.
Ancak şimdi bilim insanları, iki başlı bir varyasyonun doğal olarak da ortaya çıkabildiğini keşfetti. Daha da ilginci, bu iki başlı mutantları parçalara ayırdıklarında, vücut eksenlerinin adeta büküldüğü gözlemlendi.
Varşova Üniversitesi'nden zoologlar, Stenostomum brevipharyngium türü planaryalarda bu keşfi yaptı. Bu planarya türü, kendinden bir klon büyüterek eşeysiz olarak çoğalıyor.
Normalde bu süreç, ana vücudun ortasından yeni bir kafanın tomurcuklanmasıyla başlar, ardından yeni oluşan organizmanın geri kalanı gelişir. Ancak araştırmacılar, bazı durumlarda kuyruk oluşması gereken uçta, bunun yerine ikinci bir kafanın çıktığını tespit etti.
En dikkat çekici nokta ise, iki başlı mutantları kesip bölümlere ayırdıklarında, her iki kafanın da diğer uçta tamamen işlevsel üreme organlarına sahip kuyruklar geliştirmesiydi. Bu, bazı yavruların baş ve kuyruklarının, orijinal vücut eksenlerine göre etkili bir şekilde yer değiştirdiği anlamına geliyordu.
Araştırmacılar, bu tür bir yenilenmenin, vücut ekseni polaritesinin stabil bir şekilde tersine çevrilmesine olanak tanıdığını ve hayvanın hayatta kalma veya üreme yeteneklerini olumsuz etkilemediğini belirtiyor.
Sonuç olarak, bu ters dönmüş planaryaların orta kısımlarındaki hücrelerin büyük bir kısmı, hayvanın her iki ucundaki hücrelerden farklı bir eksen yönelimine sahipti.
Bunun sinir sistemini karmaşık hale getireceği düşünülebilir. Ancak bu tuhaf canlılar bir şekilde bunu başarıyor. Muhtemelen her ikisinin de tek bir sindirim deliğinden beslenip dışkılaması, bu duruma yardımcı oluyor.
Daha ileri incelemeler, ters eksen yönelimine sahip planaryaların normal şekilde ürediğini gösterdi. Bu da çift başlı hatanın kalıtsal bir mutasyon olmadığını düşündürüyor.
Araştırmacılar, planaryaların sürekli doku yenileme kapasitesinin, her tür vücut hücresine bölünebilme yeteneğini koruyan (pluripotent) yetişkin hücreleri sayesinde, bu dramatik vücut yönelimi değişikliğini tolere edebildiklerini öne sürüyor.
Araştırmacılar, bu kadar önemli organ sistemlerinin başlarına göre tersine çevrilmesine rağmen, planaryaların normal fizyolojiyi sürdürebilmesinin, vücut planlarının olağanüstü fizyolojik esnekliğine işaret ettiğini açıklıyor.
Bu esnekliğin, organlarının görece basitliğinden veya pluripotent kök hücrelerin varlığı nedeniyle dokuları dinamik olarak yeniden şekillendirebilme yeteneğinden kaynaklanabileceğini belirtiyorlar.
Bu araştırma, Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences dergisinde yayınlandı.
