Her dolunay aynı değildir. Ay'ı yeterince uzun süre takip ederseniz, döngüden döngüye gökyüzünde kuzeyden güneye garip bir şekilde gezindiğini fark edebilirsiniz.
Bu durum, doğal uydumuz Ay'ın yörüngesinin karmaşık bir dansıdır.
Geçtiğimiz Aralık ayında, gün dönümüne en yakın dolunayın son yirmi yılın en yüksek dolunayı olduğunu görmüştük. Şimdi sıra Güney Yarımküre'de, Ay güneye doğru ilerliyor ve 10/11 Haziran 2025'te dolunay halini alacak.
Ay'ın gökyüzündeki bu döngüsü, kendine özgü yörüngesinin bir sonucudur. İlginç bir bilgi: Ay'ın yörüngesi, Dünya'nın kendi ekseni etrafındaki dönüş düzlemine göre değil, Dünya'nın Güneş etrafındaki yörüngesinin düzlemine, yani ekliptiğe göre 5.15 derecelik bir eğikliğe sahiptir.
Bu, Ay'ın gökyüzünde 28.65 derece güney ile 28.65 derece kuzey arasında bir konumda görünebileceği anlamına gelir. Bu değer, Dünya'nın eksen eğikliğinin (23.5 derece) ve Ay yörüngesinin ekliptiğe olan eğikliğinin (5.15 derece) toplamından kaynaklanır.
Ay yörüngesinin bu beş derecelik eğikliği, neden her ay tutulma yaşamadığımızı da açıklar. Tutulmalar, yılda iki kez, Ay'ın yörüngesi ekliptik düzlemi kestiği zamanlar gerçekleşen tutulma mevsimlerinde görülür.
Ay'ın gökyüzündeki en uç noktalara ulaştığı bu döngü, her yıl değil, yaklaşık 18.6 yıllık bir süreçte gerçekleşir. Bu döneme 'Ay'ın Büyük Duraklaması' (Major Lunar Standstill) denir. Bu 'uç' yıllar arasında ise Ay'ın yolu ekliptiğe göre daha 'sığ' hale gelir, buna da 'Ay'ın Küçük Duraklaması' (Minor Lunar Standstill) denir.
Son Ay'ın Büyük Duraklaması 2006'da yaşandı. 2025 yılı ise bu döngünün zirve yaptığı yıllardan biri. Bu yıldan sonra, Ay'ın görünürdeki yolu tekrar sığlaşmaya başlayacak. Bu durum, Ay'ın yörüngesinin 18.6 yılda bir (çoğunlukla Güneş'in çekim kuvveti nedeniyle) yavaşça sürüklenmesiyle gerçekleşir ve buna 'düğüm noktası yalpalaması' (nodal precession) adı verilir.
Bir başka ilginç bilgi: Ay, modern zamanlarda 18 farklı takımyıldızın içinde görünebilir: 12 zodyak takımyıldızı ve Ophiuchus, Sextans, Orion, Auriga, Crater ve Corvus takımyıldızları.
Kuzey Yarımküre'nin orta enlemlerinden (Türkiye gibi), Haziran 2025 Dolunayı güneyde ufka çok yakın, adeta ağaçların tepelerini yalayarak görünecek. Alaska, Grönland ve İzlanda gibi '60. paralelin kuzeyinde' yer alan bazı yerlerde ise Ay hiç yükselmeyebilir. Bu sırada, güneydeki gözlemciler kendi 'Uzun Gecenin Ayı'nı gökyüzünde yüksekte yaşayacaklar.
Eğer gökyüzü açıksa, 10 ve 11 Haziran akşamlarında doğan Dolunay'ın konumunu not etmeyi unutmayın. Bahçeniz, garaj yolunuz veya tepeniz olsun, nerede gözlem yaparsanız yapın orası sizin kişisel 'gözlemevinizdir' ve bulunduğunuz yerin gökyüzü sınırlarını fark etmek her zaman büyüleyicidir.
Derin uzay fotoğrafçıları dolunayı pek sevmeyebilirler ama Ay'ın, türümüze gök mekaniği konusunda harika bir ders verdiğini ve yıldızlara giden yolumuzu aydınlattığını unutmamalıyız.
