Uluslararası Uzay İstasyonu (ISS) dışına yerleştirilen mini bir güneş teleskobu, Güneş'imizin dış atmosferindeki daha önce hiç görülmemiş, incelikli değişimleri gözler önüne seren ilk görüntülerini yakaladı.
Amerikan Uzay ve Havacılık Dairesi (NASA) tarafından geliştirilen Koronal Tanılama Deneyi (CODEX) adlı bu küçük güneş teleskobu, ISS'in dış yüzeyine entegre edildi. Bir koronagraf olarak tasarlanan CODEX, tıpkı Dünya'daki tam güneş tutulmalarında Ay'ın Güneş'i engellemesi gibi, güneş diskini bloke ederek Güneş'in atmosferi veya koronası üzerinde benzeri görülmemiş detayda odaklanabiliyor. Güneş ışığını engelleyen, yaklaşık bir tenis topu büyüklüğündeki disk, uzun bir metal tüpün ucundaki üç metal kol tarafından yerinde tutuluyor ve bu kollar, elde edilen görüntülerde belirgin gölgeler oluşturuyor.
CODEX, 5 Kasım 2024'te bir SpaceX Dragon kargo kapsülüyle ISS'e ulaştı ve 9 Kasım'da istasyonun robotik kolu Canadarm2 tarafından başarıyla yerleştirildi.
CODEX'ten gelen ilk fotoğraflar, 10 Haziran'da Amerika'daki bir bilimsel toplantıda kamuoyuna duyuruldu. Bu görüntüler arasında, birkaç gün boyunca kaydedilen dış koronadaki sıcaklık dalgalanmaları ve Güneş'ten dışarı fırlayan devasa "koronal akımlar" yer alıyor.
Projenin baş araştırmacısı, "CODEX enstrümanı yepyeni bir şeyler yapıyor. Bunlar daha önce hiç görülmemiş yepyeni gözlemler ve bunlarla çok ilginç bilimsel çalışmalar yapılabileceğini düşünüyoruz" şeklinde açıklamalarda bulundu.
Yeni teleskobun temel amacı, Güneş'ten sürekli fışkıran ve "güneş rüzgarı" olarak bilinen aşırı sıcak parçacıkların Güneş'in dış atmosferiyle nasıl etkileşime girdiğini anlamak. Önceki koronagraf deneyleri koronadaki maddenin yoğunluğunu ölçerken, CODEX Güneş'ten yayılan yavaş değişen güneş rüzgarındaki maddenin sıcaklığını ve hızını ölçebiliyor.
Görevdeki bilim insanları ayrıca, güneş rüzgarının neden Güneş yüzeyinden yaklaşık 175 kat daha sıcak olan 1 milyon santigrat dereceye (1.8 milyon Fahrenhayt) varan aşırı yüksek sıcaklıklara ulaştığını anlamayı hedefliyorlar.
Bunu gerçekleştirmek için teleskop, Güneş'i sıcaklık için iki, hız için iki olmak üzere dört dar bant filtresi kullanarak gözlemliyor. Proje ekibine göre, "Bu filtrelerdeki görüntülerin parlaklığını karşılaştırarak koronal güneş rüzgarının sıcaklığını ve hızını belirleyebiliyoruz."
Araştırmacılar, güneş rüzgarını daha iyi anlamanın, özellikle Dünya'ya yüksek hızlı güneş parçacıkları akışı gönderen dev "koronal deliklerden" kaynaklanan tehlikeli uzay hava olaylarını tahmin etmeye yardımcı olacağını umuyorlar.
Son birkaç hafta içinde Dünya, her ikisi de koronal delikler tarafından tetiklenen iki önemli jeomanyetik fırtına yaşadı: İlki 13 Haziran'da, birçok eyalette kuzey ışıklarını tetikleyen büyük bir fırtına; diğeri ise 25 Haziran'da, daha zayıf bir etkiyle gece gökyüzünü kısa süreliğine aydınlattı.
Bu yoğun aktivite, Güneş'in yaklaşık 11 yıllık güneş lekesi döngüsünün en aktif aşaması olan "güneş maksimumu"nun bir sonucu. Bu kaotik zirvenin artık sona yaklaştığı düşünülüyor, bu da gelecekte daha az patlayıcı olay anlamına gelebilir. Ancak bazı uzmanlar, Güneş'in yerel manyetik alanlarının "güneş savaş bölgesi" olarak adlandırılan bir dönemde üstünlük için mücadele etmesi nedeniyle güneş rüzgarının birkaç yıl boyunca öngörülemez kalabileceğine inanıyor. Bu nedenle, CODEX enstrümanı tam da doğru zamanda faaliyete geçmiş gibi görünüyor.
Bilim insanları, "Daha önce bu tür bir bilimi yapma yeteneğimiz hiç olmamıştı. Gelecek için heyecanlıyız" sözleriyle beklentilerini dile getirdi.
