Güneş Sistemi'nde, Jüpiter ve Uranüs arasındaki boşlukta tuhaf bir yolculuk yapan bir cisim hakkında yapılan yeni gözlemler, adeta bir halka sisteminin oluştuğuna ve geliştiğine dair canlı kanıtlar sunuyor.
Chiron adını taşıyan bu cisim, en geniş noktasında yaklaşık 210 kilometre (130 mil) çapa sahip, adeta bir 'jelly donut' şeklindeki kayalık bir parça.
Halkalarının değiştiğine dair keşif, onu Güneş Sistemi'nin en ilginç nesnelerinden biri olarak ününü pekiştiriyor.
2023 yılında bir yıldızın önünden geçerken elde edilen verilere dayanarak yapılan analizler, bu değişimlerin sadece birkaç yıl veya on yıl içinde gözlemlenebilir olabileceğini gösteriyor. Bu durum, cisim çevresinde oldukça dinamik bir ortam olduğunu düşündürüyor.
Chiron, Centaurlar olarak bilinen, Güneş ile Jüpiter ve Neptün arasındaki eliptik yörüngelerde dolanan ve en az bir gaz veya buz devinin yörüngesini kesen gök cisimleri ailesine ait. Hem bir kuyruklu yıldız hem de bir asteroid gibi davranıyor ve birden fazla gözlem seti, onun halkalı gezegenlerin minyatür bir versiyonu gibi halkalara sahip olduğunu gösteriyor.
Chiron'un uzaklığı ve sönük parlaklığı nedeniyle detaylı incelenmesi zor. Ancak zaman zaman, parlak bir yıldızın önünden geçerek etrafındaki uzayı arka plana alıyor; bu olay 'örtülme' olarak biliniyor.
Bir örtülme olayından elde edilebilecek detay seviyesinde hala bir sınır olsa da, iyi olan şeylerden biri, Chiron'un hemen çevresindeki uzayı da aydınlatması.
10 Eylül 2023'te Chiron'un bir yıldız tarafından örtülmesi olayı gerçekleşti. Sadece birkaç saniye sürdü, ancak Güney Amerika genelindeki toplam 31 gözlem noktası, bu olayın görüntülerini olağanüstü bir hassasiyetle elde etmek için işbirliği yaptı.
Brezilya Ulusal Gözlemevi'nden gökbilimci Chrystian Pereira, "Chiron uzaktaki bir yıldızın önünden geçerken, ışığı sadece ana cisim tarafından değil, onu çevreleyen birden fazla yapı tarafından da sönümlendi," diye açıklıyor. "Bu sayede bu sistemi benzeri görülmemiş bir ayrıntıyla haritalandırabildik."
Chiron'un ana cisminin uzak yıldızın ışığını örtmesiyle oluşan parlaklık düşüşünün yanı sıra, gökbilimciler Centaur'u çevreleyen 273, 325 ve 438 kilometre yarıçaplarında halkaları temsil eden üç farklı sinyal kaydetti.
Bu halkalardan içteki ikisinin, Chiron'un yerçekimi tarafından bozulmayacak kadar yakın olabileceği düşünülüyor. Ayrıca veriler, 200 ila 800 kilometre arasında uzanan daha geniş, disk benzeri bir yapıyı ve yaklaşık 1.380 kilometrede yeni tespit edilen zayıf bir sinyali ortaya çıkardı.
Bu durum, ABD Gezegen Bilimi Enstitüsü'nden gökbilimci Amanda Sickafoose liderliğindeki 2018 örtülme verilerinin 2023 analizinden oldukça farklı.
Hem Pereira'nın hem de Sickafoose'un ekipleri, devam eden gözlemlerin Chiron çevresindeki uzayda sürekli değişen önemli değişimleri ortaya koyduğuna inanıyor. Örneğin, bu diskin, cismin madde fırlattığı kuyruklu yıldız benzeri bir parlama dönemi yaşadığı 2021 kadar yakın bir zamanda oluşmuş olması muhtemel.
Pereira'nın ekibi, "Yakın zamanda yaşanan bir olayın sonuçlarını görüyoruz," diyor. "Chiron tarafından atılan maddenin, yerçekimsel rezonanslar ve çarpışmalarla şekillenerek, mevcut halkaları oluşturan cismin ekvatoral düzlemine yavaşça yerleştiği anlaşılıyor. Sanki bir halka sisteminin oluşumundaki eksik halkayı bulmuş gibiyiz."
Bir gezegenden daha küçük olmasına rağmen Chiron, halka sistemlerinin nasıl oluştuğunu, değiştiğini ve davrandığını öğrenmek için doğal bir laboratuvar olabilir. Bu tuhaf hareketleri, Quaoar, Haumea ve Chariklo gibi diğer cisimlerin etrafındaki halkaların dinamiklerine ilişkin araştırmalara ışık tutuyor.
Araştırmacılar makalelerinde, "Küçük bir cisim etrafında bir halka sisteminin devam eden oluşumuna tanık oluyoruz olabiliriz," diye yazıyor.
"Bu nedenle Chiron, küçük Güneş Sistemi cisimleri etrafındaki halka sistemlerinin oluşum yörüngesindeki potansiyel bir eksik halkayı sunan nadir bir gözlemsel pencereyi temsil edebilir."
Sonuçlar, The Astrophysical Journal Letters'da yayınlandı.
