Bilim insanları, 'tembel göz' olarak da bilinen ve genellikle çocukluktan itibaren süregelen bir görme sorununun, yetişkinlerde bile tedavi edilebileceği yeni bir yöntem geliştirmiş olabilir. Henüz hayvanlar üzerinde denenen bu teknik, insanlarda kullanıma sunulmadan önce daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyuyor.
Tembel göz veya ambliyopi, beynin bir gözü diğerinden daha fazla tercih etmesiyle ortaya çıkar. Bu durum, daha az tercih edilen gözdeki görme yeteneğinin zamanla zayıflamasına neden olur. Geleneksel tedavi yöntemi, güçlü gözün üzerine bir bant takılarak beynin zayıf göze odaklanmasını sağlamaktır. Ancak bu yöntem, yalnızca sinirsel bağlantıların hala gelişmekte olduğu bebeklik ve erken çocukluk dönemlerinde etkilidir.
Yapılan yeni bir fare çalışması, tembel gözün geçici olarak devre dışı bırakılmasının, uzun süreli görme sorunlarının bile iyileşmesine yol açabileceğini gösteriyor. Bu yöntemin, retinanın görsel sinyalleri beyindeki görme merkezine (görsel korteks) ileten nöronlarında bir aktivite patlaması tetikleyerek işe yaradığı düşünülüyor.
Görsel bilimler alanında çalışmalar yapan uzmanlar, tembel göz modelinde gözün devre dışı bırakılmasının görme iyileşmesini sağlamasının cesaret verici olduğunu belirtiyor. Ancak bu yöntemin insanlarda güvenli ve etkili olup olmadığının daha fazla araştırılması gerektiği vurgulanıyor. Geçmişte tembel gözü tersine çevirmek için denenen çeşitli yöntemlerin insanlarda belirgin iyileşme sağlamadığı, ancak bu yeni tekniğin umut vaat ettiği ifade ediliyor.
Bu yeni yöntemin işleyişi ise şöyle açıklanıyor: Bir gözün görmesinin geçici olarak engellenmesi, beynin duyusal bilgiyi işleyen bölümü olan talamustaki nöronların senkronize patlamalarla ateşlenmesine neden oluyor. Bu patlamalar, özellikle gözlerden gelen bilgileri görsel kortekse ileten lateral genikulat nükleusta (LGN) görülüyor. Benzer patlamaların doğum öncesi dönemde de yaşandığı ve görsel sistemin gelişimine yardımcı olduğu biliniyor. Bu durum, araştırmacıları bu erken aktivite desenini yeniden oluşturmanın ambliyopi tedavisinde kullanılıp kullanılamayacağını sorgulamaya itti.
Araştırmacılar, farelerin retinasına tetrodotoksin (TTX) adı verilen lokal bir anestezik enjekte ederek LGN nöronlarını izlediler. TTX, kirpi balığı gibi hayvanlarda bulunan bir nörotoksin olmasına rağmen, anestezi ve şiddetli ağrı tedavisinde potansiyel terapötik kullanımlara da sahip. Bu çalışmada TTX, farelerin retinayı 'yeniden başlatmak' için kullanıldı.
Sonuçlar, hangi gözün devre dışı bırakıldığına bakılmaksızın LGN'de aynı patlama deseninin tetiklendiğini gösterdi. Ayrıca, LGN nöronlarının bu patlama ateşlemesini üretemediği genetik olarak değiştirilmiş farelerde, anestezik tedavinin ambliyopiyi iyileştirmediği görüldü. Bu da patlamaların iyileşme için kritik önem taşıdığını ortaya koydu.
Araştırmanın bir sonraki aşamasında, sadece zayıf gözün devre dışı bırakılarak ambliyopinin tedavi edilip edilemeyeceği test edildi. Ambliyopili farelere zayıf gözlerine enjeksiyon yapıldı ve kontrol grubunda bu işlem uygulanmadı. Enjeksiyon, retinanın yaklaşık iki gün boyunca sinyal göndermesini engelledi. Bir hafta sonra yapılan ölçümlerde, tedavi edilen farelerin görsel korteksteki aktivite üzerinde her iki gözden de çok daha dengeli bir etkiye sahip olduğu gözlemlendi. Bu, zayıf gözün kısa süreliğine devre dışı bırakılmasının, diğer gözle 'arayı kapatmasına' yardımcı olduğunu gösterdi.
Uzmanlar, bu bulgunun cesaret verici olduğunu çünkü tedavi riskinin sadece zayıf göze yönlendirildiğini belirtiyor. Ancak tetrodotoksinin insanlarda güvenli ve etkili olup olmadığının daha fazla değerlendirilmesi gerektiği konusunda uyarıyorlar. Daha önceki çalışmalar, TTX'in ambliyopi üzerindeki etkilerinin kedilerde ve maymunlarda da görüldüğünü ve bu yaklaşımın bir gün insanlara da yardımcı olabileceği umudunu taşıyor.
Beynin yeni ağlar oluşturma ve yeniden şekillendirme yeteneğini artırabildiği keşfedilen patlama ateşlemesi, bilim dünyası için oldukça ilgi çekici bulunuyor. Gelecekte, TTX enjeksiyonlarına gerek kalmadan benzer nöral tepkileri tetikleyebilecek non-invaziv beyin stimülasyon araçlarının kullanılabileceği öngörülüyor.
