Gözlerimiz, beyin sağlığımız hakkında tahmin ettiğimizden çok daha fazlasını ortaya çıkarabilir. Hatta, gözlerle ilgili yaşanan sorunlar, bilişsel gerilemenin en erken işaretlerinden biri olabilir.
Yeni bir araştırma, görsel hassasiyetteki bir kaybın, demans teşhisi konulmadan tam 12 yıl önce durumu tahmin edebileceğini gösteriyor.
İngiltere'de yapılan bu araştırma, uzun yıllar boyunca takip edilen 8.623 sağlıklı birey üzerinde gerçekleştirildi. Çalışmanın sonunda 537 katılımcıda demans gelişti ve araştırmacılar bu teşhisten önce hangi faktörlerin etkili olabileceğini inceleme fırsatı buldu.
Çalışmanın başında katılımcılardan bir görsel hassasiyet testi yapmaları istendi. Bu testte, hareketli noktalar alanında beliren bir üçgeni gördükleri anda bir düğmeye basmaları gerekiyordu.
İlginç bir şekilde, demans geliştirecek olan kişiler, demans geliştirmeyen kişilere kıyasla ekranda beliren bu üçgeni fark etmede çok daha yavaştılar.
Peki, bunun nedeni ne olabilir?
Görsel sorunlar, bilişsel gerilemenin erken bir göstergesi olabilir çünkü Alzheimer hastalığıyla ilişkilendirilen toksik amiloid plakları, hastalığın ilerlemesiyle hafızayla ilgili beyin bölgeleri zarar görmeden önce ilk olarak görmeyle ilişkili beyin alanlarını etkileyebilir. Bu nedenle, görme testleri hafıza testlerinden önce eksiklikleri tespit edebilir.
Alzheimer hastalığında etkilenen görsel işlemlemenin başka yönleri de bulunmaktadır. Bunlar arasında nesnelerin dış hatlarını görme yeteneği (kontrast duyarlılığı) ve belirli renkleri ayırt etme yeteneği (mavi-yeşil spektrumunu görme yeteneği demansın erken evrelerinde etkilenir) yer alır. Bu durumlar, kişiler hemen farkında olmadan yaşamlarını etkileyebilir.
Alzheimer'ın bir diğer erken belirtisi de göz hareketlerinin 'engelleyici kontrolünde' bir eksiklik olmasıdır. Bu durumda dikkat dağıtıcı uyaranlar daha kolay dikkat çekici hale gelir. Demans hastaları dikkat dağıtıcı uyaranları görmezden gelmede sorun yaşıyor gibi görünmektedir, bu da göz hareket kontrol sorunları olarak ortaya çıkabilir.
Eğer demans dikkat dağıtıcı uyaranlardan kaçınmayı zorlaştırıyorsa, bu sorunlar sürüş kazaları riskini artırabilir – ki bu da şu anda araştırılan bir konudur.
Yüzleri Tanıma
Elde edilen bazı veriler, demans hastalarının yeni tanıştıkları kişilerin yüzlerini verimsiz bir şekilde işlemeye eğilimli olduklarını düşündürmektedir. Başka bir deyişle, konuştukları kişinin yüzünü taramak için alışılagelmiş kalıpları takip etmezler.
Sağlıklı bireylerde bu tarama genellikle gözlerden buruna, oradan da ağıza doğru ilerler. Bunu yüzü 'kaydetmek' ve sonradan hatırlamak için yaparız. Bazen insanlar, konuştukları kişinin bu davranışı sergilemediğini hissedebilir.
Gerçekten de, demans hastalarıyla çalışan bazı doktorlar, bir kişiyle tanıştıklarında o kişinin demansı olduğunu fark edebilirler.
Demans hastaları bazen kaybolmuş gibi görünebilirler, çünkü ortamı ve yeni tanıştıkları kişilerin yüzlerini taramak için gözlerini bilinçli olarak hareket ettirmezler.
Bu durumda, daha sonra insanları tanımada daha az başarılı olmanız, yüz özelliklerini kaydetmemiş olmanızdan kaynaklanabilir. Yani, yeni tanıştığınız insanları tanımadaki bu erken sorun, saf bir hafıza bozukluğundan ziyade, yeni yüzler için etkisiz göz hareketleriyle ilişkili olabilir.
Göz Hareketi Hafızayı İyileştirebilir mi?
Görsel hassasiyet hafıza performansıyla (görsel olmayan testler kullanıldığında bile) ilişkili olduğundan, insanların daha fazla göz hareketi yapmalarının hafızayı iyileştirip iyileştirmediği de araştırılmaktadır.
Konuyla ilgili önceki araştırmaların sonuçları karışıktır, ancak bazı çalışmalar göz hareketlerinin hafızayı iyileştirebileceğini bulmuştur. Belki de bu, neden daha çok TV izleyen ve okuyan insanların daha iyi hafızaya sahip olduğunu ve demans riskinin daha az olduğunu açıklayabilir.
TV izlerken veya okurken gözlerimiz sayfa veya ekranda ileri geri hareket eder.
Ancak, sık okuyan insanlar genellikle daha uzun süre eğitim almış kişilerdir. İyi bir eğitim almak beyin rezerv kapasitesi sağlar, böylece beyindeki bağlantılar zarar gördüğünde olumsuz sonuç daha az hissedilir.
Diğer çalışmalarda, soldan sağa ve sağdan sola hızlı yapılan göz hareketlerinin (saniyede iki göz hareketi) otobiyografik belleği (hayat hikayeniz) iyileştirdiği bulunmuştur.
Yine de, bazı çalışmalar göz hareketlerinin bu faydalı etkisinin sadece sağ elini kullananlara fayda sağladığını öne sürmektedir. Bunun neden böyle olduğundan emin değiliz.
Bu heyecan verici bulgulara rağmen, yaşlı bireylerde bilinçli göz hareketleri kullanılarak hafıza sorunlarının tedavisi henüz çok fazla yapılmamıştır. Ayrıca, göz hareketlerindeki eksiklikleri teşhis aracı olarak kullanmak, göz hareket teknolojisindeki imkanlara rağmen yaygın bir uygulama değildir.
Bu durumun önündeki engellerden biri, pahalı olan ve kullanımı ile analizinin eğitim gerektiren göz izleme teknolojilerine erişim olabilir.
Daha ucuz ve kullanımı kolay göz takip cihazları piyasaya çıkana kadar, erken evre Alzheimer için göz hareketlerini teşhis aracı olarak kullanmak laboratuvar ortamı dışında mümkün görünmemektedir.
