İnme, yaş ve zamana bakmaksızın herkesin başına gelebilecek ciddi bir sağlık sorunudur. Son yıllarda dünya genelinde 55 yaş altı bireylerde inme vakalarında bir artış gözlemleniyor. Türkiye'de de her gün birçok kişi, ani ve hayat değiştirici etkilere sahip bu durumla mücadele ediyor.
İnme, tıpkı kalp krizi gibi ani bir 'beyin saldırısı' olarak tanımlanır. Bunun temel nedeni, beyne giden kan akışının aniden kesilmesi sonucu hayati dokuların oksijen ve besin alamamasıdır.
İnmenin iki ana türü bulunmaktadır: İskemik inmede, beyne giden kan akışı, genellikle bir damardaki pıhtı nedeniyle tıkanır. Oksijensiz kalan beyin hücreleri ölmeye başlar ve bu durum hareket, konuşma, hafıza kaybına hatta ölüme yol açabilir. Hemorajik inmede ise beyin içindeki bir kan damarı yırtılır. Bu durum genellikle yüksek tansiyondan kaynaklanır; yüksek tansiyon damar duvarlarını zayıflatarak yırtılma riskini artırır.
İnme tedavisinde zamanla yarışmak esastır. Doktorlar tarafından "zaman beyindir" şeklinde ifade edilen bu durum, beynin ne kadar uzun süre kan ve oksijensiz kaldığına bağlı olarak hücre kaybının boyutunu belirler. İskemik inmelerde pıhtıyı eritici veya çıkarıcı tedaviler, hemorajik inmelerde ise tehlikeli derecede yüksek kan basıncını düşürücü müdahaleler, beyin hasarını en aza indirmek için hızla uygulanmalıdır.
Şüpheli bir inme vakasında, acil sağlık ekipleri tarafından hastanın doğrudan uzman inme birimine sevk edilmesi büyük önem taşır. Bu özel birimlere kabul edilen hastalar, inme yönetimi konusunda özel eğitim almış doktorların uzman bakımı sayesinde daha iyi sonuçlar elde etme eğilimindedir.
İnme Belirtileri Nasıl Tanınır?
İnme belirtilerinin erken fark edilmemesi, ölüm oranlarının yüksekliği ile ilişkilendirilmektedir. Uzun yıllardır kamuoyunda bilinirlik sağlamış olan "FAST" (Yüz, Kol, Konuşma, Zaman) akrostişi, hastaneye başvurudan önce inme belirtilerini tanımak ve acil tıbbi yardım aramak için kullanılan hızlı bir tarama aracıdır.
FAST, inmenin en yaygın uyarı işaretlerini vurgular. Ancak bazı inmeler farklı belirtilerle de ortaya çıkabilir. Bu nedenle, daha az vakanın gözden kaçmasını sağlamak amacıyla, denge kaybı, görme değişiklikleri ve denge sorunları gibi ek belirtiler eklenerek "BE FAST" akrostişi oluşturulmuştur.
B (Balance/Denge): Ani denge veya koordinasyon kaybı, baş dönmesi veya odanın döndüğü hissi.
E (Eyes/Gözler): Ani bulanık görme, tek veya her iki gözde görme kaybı, çift görme veya odaklanma güçlüğü.
F (Face/Yüz): Yüzde zayıflık veya asimetri, genellikle ağız veya gözün bir tarafında düşüklük.
A (Arm/Arm/Bacak): Genellikle vücudun bir tarafını etkileyen kol veya bacak zayıflığı veya uyuşukluk.
S (Speech/Konuşma): Konuşma güçlüğü, peltek konuşma, kelime bulma zorluğu veya net konuşamama.
T (Time/Zaman): Ambulansı arama zamanı. Belirtilerin ne zaman başladığını not almak, doktorların en etkili tedaviyi belirlemesine yardımcı olur.
Diğer Uyarı İşaretleri
İnme belirtileri genellikle aniden gelişir ve kişiden kişiye değişiklik gösterebilir. Özellikle kadınlarda, erkeğe göre farklılık gösterebilen belirtiler görülebilir. Bu belirtiler arasında ani yorgunluk, kafa karışıklığı, mide bulantısı, bayılma veya belirgin felç veya peltek konuşma yerine genel bir halsizlik yer alabilir.
Herhangi bir kişi için diğer olası belirtiler arasında belirgin bir nedeni olmayan şiddetli baş ağrısı, kusma, yutma güçlüğü, ajitasyon veya ani hafıza kaybı bulunur. Bazı durumlarda kişi bilincini kaybedebilir, nöbet geçirebilir.
Bazen inme belirtileri yalnızca birkaç dakika veya saat sürer ve 24 saat içinde tamamen kaybolur. Bu durum, "mini inme" olarak da bilinen Geçici İskemik Atak (GİA) olarak adlandırılır. GİA, beyne giden kan akışının kısa süreliğine kesildiği ve geçici belirtilere neden olduğu durumlardır. GİA ile tam bir inme arasındaki fark, kalıcı beyin hasarı oluşmadan önce tıkanıklığın kendiliğinden açılmasıdır. Ancak GİA da tıbbi bir acil durumdur ve büyük bir inmenin yakında meydana gelebileceğine dair ciddi bir uyarı işaretidir.
Teknolojideki Gelişmeler
Teletıp, hızlı teşhis ve erken tedavi imkanlarını artırmada önemli bir araç haline gelmiştir. Güvenli video bağlantıları aracılığıyla acil sağlık personeli, olay yerindeyken veya hastaneye giderken bile hastane inme uzmanlarıyla gerçek zamanlı olarak konsülte edebilir. Bu, erken teşhis, daha hızlı karar verme ve hasta geldiğinde tedaviye hemen hazırlanmayı sağlar.
Örneğin, bazı ambulanslar artık beyin görüntüleme tarayıcıları ve pıhtı çözücü ilaçlarla donatılmış mobil inme birimleri olarak faaliyet göstermektedir. Acil durumlarda doktorlar ve acil sağlık personeli arasındaki görüntülü görüşmeler, bakımı hızlandırmaya ve hastaları en uygun tedavi merkezine yönlendirmeye yardımcı olmaktadır.
Teletıp, hareket halindeki acil sağlık personellerini uzmanlarla bağlarken, diğer araçlar da bir acil durum çağrısının ardından hastaların yanına tıbbi yardımı saniyeler içinde getirmektedir. Örneğin, ilk yardım ekiplerine hastanın yanında temel ilk yardım ve bilgilendirme sağlamak için geliştirilmiş uygulamalar bulunmaktadır. Bu tür uygulamalar, belirtilerin başlangıcından hastane tedavisine kadar geçen kritik süreyi kapatmaya yardımcı olarak, kelimenin tam anlamıyla her dakikanın önemli olduğu bu dönemde hayat kurtarmaya katkı sağlamaktadır.
İnme aniden ve uyarı vermeden ortaya çıkabilir, ancak hızlı tanıma ve acil tıbbi müdahale hayat ile ölüm arasındaki farkı yaratabilir. BE FAST belirtilerini öğrenmek ve hemen harekete geçmek, bir hayat kurtarabilir, beyni koruyabilir ve kişinin konuşma, hareket etme ve düşünme yeteneğini sürdürmesine yardımcı olabilir.
