Gökleri aydınlatan devasa bir patlama, yalnızca evreni sarsmakla kalmadı, aynı zamanda evrenin en güçlü patlamalarına dair anlayışımızı da temelden sarstı. 2 Temmuz 2025'te kaydedilen gama ışını patlaması (GRB), yaklaşık bir gün sürmesiyle şimdiye kadar gözlemlenen en uzun türde bir olay oldu. Karşılaştırma yapmak gerekirse, GRB'ler normalde en fazla milisaniyelerden birkaç dakikaya kadar sürer.
Daha da şaşırtıcı olanı, GRB'lerin daha önce hiç yapmadığı bir şeyi yaptı: tekrarlamış gibi görünüyor. Bu durum, onları neyin tetiklediğine dair mevcut modellerimizle tam olarak açıklanamıyor.
Bilim insanları, 50 yıllık GRB gözlemlerinde böylesine benzeri görülmemiş bir olayla karşılaşmadıklarını belirtiyor. Patlamaların yıkıcı olaylar olduğu ve tek seferde gerçekleşmesinin beklendiği, çünkü kaynağın bu dramatik patlamadan sağ çıkamayacağı düşünülüyor. Bu olay, yalnızca tekrarlayan güçlü bir aktivite göstermesiyle değil, aynı zamanda daha önce hiç görülmemiş bir şekilde periyodik görünmesiyle de gök bilimcileri şaşırttı.
GRB'ler, evrenin en şiddetli patlamalarıdır; gama ışınları gibi en enerjik radyasyonla parlayan güçlü patlamalardır. Her patlama, Güneş'in tüm yaşam süresi boyunca yayacağı enerjiden daha fazlasını saniyeler içinde salar.
Bunların arkasında iki ana mekanizmanın olduğu düşünülüyor: Birincisi, devasa bir yıldızın çekirdek çöküşü süpernovasıdır; bu durumda yıldızın çekirdeği yerçekimi altında çökerek bir kara delik oluşturur. Bu, iki saniyeden uzun süren uzun süreli patlamalar olarak adlandırılır. İkinci mekanizma ise iki nötron yıldızının çarpışması ve birleşmesidir. Bu, iki saniyeden kısa süren patlamalara neden olur.
Bu yeni tespitin sıra dışı doğası, GRB 250702B olarak adlandırılan bu olayın ilk anından itibaren belirgindi. Olay, NASA'nın uzay tabanlı Fermi gama ışını teleskobundan gelen uyarılarla fark edildi; hem de bir kez değil, nesne birkaç saat içinde birden fazla tekrarlayan gama ışını patlamalarıyla titreşirken üç ayrı zamanda tespit edildi.
Bu olağanüstü uzay tuhaflığını çözmek için araştırmacılar hızla harekete geçti. Diğer teleskop verilerini kontrol etmek, X-ışını gözlemevi olan Einstein Probe'un, Fermi gözlemlerinden neredeyse tam bir gün önce aynı kaynaktan X-ışınları yaydığını gösterdi.
Olay o kadar parlaktı ki, gök bilimciler başlangıçta kaynağın Samanyolu'nda yakınlarda olduğunu düşündüler. Ancak, olayın geldiği gökyüzü noktasına Çok Büyük Teleskop ve Hubble Uzay Teleskobu'nu yönelttiklerinde, durumun böyle olmadığını keşfettiler.
Uzaklığının tam olarak ne olduğu belirsizliğini koruyor, ancak bu tuhaf olayın kaynağı da tuhaf: iki ayrı bölgeye bölünmüş gibi görünen çok garip şekilli bir galaksi. Bu, patlamaları neyin ürettiğine dair bir ipucu olabilir, ancak şu anda hala büyük bir gizem.
Gök bilimciler, eğer tipik GRB'lerde olduğu gibi yaklaşık 40 güneş kütlesinde devasa bir yıldız ölmüşse, merkez motoru beslemeye devam eden bir malzeme ile özel bir ölüm türü yaşamış olması gerektiğini belirtiyor. Alternatif olarak, gama ışını radyasyonu flaşlarının periyodikliği, bir kara delik tarafından parçalanan bir yıldızdan kaynaklanabilir. Ancak, daha tipik olaylara kıyasla, bu patlamanın özelliklerini açıklamak için olağandışı bir yıldızın, muhtemelen uzun süredir aranan 'orta kütleli kara deliğin' yıkımını gerektireceği düşünülüyor. Her iki seçenek de bir ilk olacak ve bu olayı son derece benzersiz kılacaktır.
GRB 250702B'nin ne olduğunu anlamak için atılacak ilk adımlardan biri, onu üreten galaksinin uzaklığını hesaplamak. Ancak o zaman gök bilimciler, saldığı enerji miktarını ve nasıl üretilmiş olabileceğini daraltmaya yardımcı olacak kesin parlaklığını hesaplayabilecekler.
Bilim insanları, hala bu olayı neyin ürettiğinden veya bunu gerçekten öğrenip öğrenemeyeceklerinden emin değiller, ancak bu araştırmayla son derece alışılmadık ve heyecan verici bir nesneyi anlama yönünde büyük bir adım attıklarını ifade ediyorlar.
Bu keşif, The Astrophysical Journal Letters'da detaylandırılmıştır.
