Gökbilimciler, evrenin uzak köşelerinde akıl almaz bir çift halka sistemi keşfetti. Bu yapı, bugüne dek tespit edilen en güçlü ve en uzak 'odd radio circle' (ORC) olarak kayıtlara geçti. Gelişmeler, bu gizemli yapıların nasıl oluştuğuna dair önemli ipuçları sunabilir.
Tam 7.7 milyar ışık yılından bize ulaşan bu ışıkta, gönüllü bilim insanları ve profesyonel gökbilimcilerin ortak çalışmasıyla J131346.9+500320 adı verilen bir ORC tespit edildi. Bu yapı, sadece tek bir halkadan değil, radyo dalgalarıyla parlayan ve birbirini kesen iki halkadan oluşuyor. Bu çift halka yapısı, bilinen ORC'ler arasında en güçlüsü olma özelliğini taşıyor.
Her bir halka yaklaşık 978 bin ışık yılı genişliğinde ve etraflarında yaklaşık 2.6 milyon ışık yılı genişliğinde soluk bir hale bulunuyor.
Bu çift halka yapısının kaynağının, galaksiler arasındaki süper kütleli kara deliklerden yayılan güçlü rüzgarlar veya devasa şok dalgaları olabileceği düşünülüyor. Mumbai Üniversitesi'nden astronom Ananda Hota liderliğindeki bir ekip, bu ihtimal üzerinde duruyor. Hota, bu çalışmanın profesyonel astronomi ve gönüllü bilim insanlarının iş birliğiyle bilimsel keşiflerin sınırlarını nasıl zorlayabileceğini gösterdiğini belirtiyor.
ORC'ler, adından da anlaşılacağı gibi, galaksiler arası uzayda tespit edilen, yaklaşık dairesel şekilli ve yalnızca radyo dalgaları yayan ilginç kaynaklardır. Oluşum nedenleri tam olarak anlaşılamasa da, artan kanıtlar bu yapıların kaynağının evrenin en büyük 'sorun çıkaranları' olan süper kütleli kara delikler olduğunu gösteriyor.
Süper kütleli kara delikler, evren boyunca devasa radyo yapıları, devasa loblar ve hatta daha da büyük astrofiziksel jetler oluşturabilir. ORC'lerin de süper kütleli kara deliklerle ilişkilendirilmesi mantıksız değil, zira birçok ORC'nin, merkezinde süper kütleli kara delik bulunan galaksilerle bağlantılı olduğu görülüyor.
Süper kütleli kara delikler son derece enerjik olaylara neden olabilir. Beslendiklerinde, oluşturdukları etkinlikler kara deliğin kutuplarından uzaya devasa plazma jetlerinin fışkırmasına yol açabilir. Ayrıca, muazzam rüzgarlar da üretebilirler. Galaktik birleşmeler sırasında diğer süper kütleli kara deliklerle çarpışmaların da oldukça büyük şok dalgaları üretebileceğine dair kanıtlar bulunuyor.
Şimdiye kadar bilinen yaklaşık bir düzine ORC'den sadece ikisinde çift halka yapısı tespit edilmişti. Bilim insanları bunun, bir nesneden zıt yönlerde fışkıran iki akışın doğrudan görüldüğü anlamına gelebileceğini düşünüyor. Ancak bilinen jet yapılarıyla ORC'lerin benzerliği bulunmuyor.
J131346.9+500320, en azından bir oluşum mekanizmasına işaret eden ipuçları sunuyor: Galaktik süper rüzgarlar. Loblar ve jetler zamanla yayılır, solar ve dağılır.
Araştırmacılar, "bir galaksi-galaksi veya kara delik birleşmesinden kaynaklanan büyük ölçekli bir şok veya güçlü bir süper rüzgar, uykuda olan bir radyo lobunu sıkıştırıp parçacıklarını halkalar veya kırık kabuklar olarak görünecek şekilde yeniden hızlandırabilir" diyor.
Bununla birlikte, radyo lobları artık kalıntı aşamasına ulaştıktan sonra çift yönlü bir kara delik süper rüzgarı tetiklenirse, J131346.9+500320'de görülen devasa boyutlara ulaşan ikili bir radyo halkası yapısı ortaya çıkabilir.
Bu nesneden gelen ışık, eski ve solmakta olan senkrotron radyasyonu tarafından üretildiğini de gösteriyor. Onu ne yarattıysa uzun zaman önce oldu ve bugün gördüğümüz ORC, geçmiş kara delik etkinliğinin eski, fosilleşmiş bir kalıntısı; yeni ve güçlü rüzgarlar veya şoklar tarafından yeniden canlandırılmış bir parıltı.
Araştırmacılar, aynı makalede üç nesneyi daha tanımlıyor: RAD J122622.6+640622 (ucu büyük bir radyo halkası olan bükülmüş bir jete sahip radyo galaksi) ve RAD J142004.0+621715 (bir jetin ucunda benzer bir radyo halkası bulunan radyo galaksi). Bu üç nesne birlikte, kara deliklerin ORC'lerin oluşumunda güçlü bir rol oynadığını gösteriyor.
Ulusal Nükleer Araştırmalar Merkezi'nden astofizikçi Pratik Dabhade, "Bu keşifler, ORC'lerin ve radyo halkalarının izole merak uyandıran şeyler olmadığını, kara delik jetleri, rüzgarları ve çevreleri tarafından şekillendirilen egzotik plazma yapılarının daha geniş bir ailesinin parçası olduğunu gösteriyor" diyor. Dabhade ayrıca, gönüllü bilim insanlarının bu yapıları ortaya çıkarmasının, makine öğrenmesi çağında bile insan örüntü tanıma yeteneğinin önemini vurguladığını ekliyor.
Bu araştırma, Monthly Notices of the Royal Astronomical Society dergisinde yayımlandı.
