Evrenin uzak köşelerinde keşfedilen devasa bir yapı, evrenin nasıl evrildiğine dair mevcut anlayışımızı sorgulatıyor.
Gök bilimciler, bize ulaşması 6.9 milyar yıl süren ışığı analiz ederek, yaklaşık 1.3 milyar ışık yılı çapında, neredeyse mükemmel bir galaksi halkası buldu. Bu yapı, bilinen hiçbir oluşum mekanizması veya yapı tipiyle eşleşmiyor.
Bu dev yapıya 'Büyük Halka' adı verildi. Keşif, standart kozmoloji modelini gözden geçirmemiz gerektiği anlamına gelebilir.
Bu bulgu, bir gök bilimci ve ekibi tarafından 2024 yılında önemli bir bilimsel toplantıda sunuldu ve saygın bir bilimsel dergide yayımlandı.
Bu, aynı ekip tarafından keşfedilen ikinci devasa yapı. İlk keşfedilen 'Dev Yay' olarak adlandırılan yapı da aslında gökyüzünün aynı bölgesinde ve yaklaşık olarak aynı uzaklıkta bulunuyor. 2021'de Dev Yay'ın keşfi duyurulduğunda gök bilimcileri şaşırtmıştı. Büyük Halka ise bu gizemi daha da derinleştiriyor.
Araştırmacılar, "Bu iki ultra büyük yapının hiçbiri, evrene dair mevcut anlayışımız içinde kolayca açıklanamıyor," diyor ve ekliyor: "Ve ultra büyük boyutları, belirgin şekilleri ve kozmolojik olarak yakın olmaları mutlaka bize önemli bir şey anlatıyor olmalı – ama tam olarak ne?"
Bu yapıların en belirgin bağlantısı, 'Baryon Akustik Salınımları' (BAO) adı verilen yapılarla gibi görünüyor. Bunlar, uzayın her yerinde bulunan devasa, dairesel galaksi dizilimleridir. Aslında, erken evrende yayılan akustik dalgaların fosilleri gibidirler ve uzay çok seyrek hale geldiğinde donup kalmışlardır.
Ancak Büyük Halka, bir BAO değil. BAO'ların çapı yaklaşık 1 milyar ışık yılı gibi sabit bir boyuttadır. Büyük Halka üzerinde yapılan detaylı incelemeler, yapının aslında bir halka gibi görünen, ancak daha çok bir tirbuşon şekline benzediğini ortaya koyuyor.
Bu da, 'Bu yapı tam olarak nedir?' ve 'Kozmolojik İlke için ne anlama geliyor?' gibi cevapsız soruları gündeme getiriyor. Kozmolojik İlke, evrenin büyük ölçekte her yönde ve her yerde aşağı yukarı aynı görünmesi gerektiğini ifade eder.
Araştırmacılar, "Madde dağılımının büyük ölçekte uzayın her yerinde eşit olmasını bekleriz, bu nedenle belirli bir boyutun üzerinde dikkat çekici düzensizlikler olmamalı," diye açıklıyor. "Kozmologlar, yapıların teorik olarak mevcut maksimum boyut sınırını 1.2 milyar ışık yılı olarak hesaplıyorlar. Ancak bu iki yapı da bundan çok daha büyük – Dev Yay neredeyse üç kat daha büyük ve Büyük Halka'nın çevresi, Dev Yay'ın uzunluğuyla karşılaştırılabilir boyutta."
Ama sorun sadece boyut değil. Bir diğeri de bunun evrenin evrimi çalışması olan kozmoloji için ne anlama geldiği. Mevcut model, gözlemlerimizle en iyi uyuşan model olsa da, bu çerçevede açıklanması zor olan bazı özellikler var.
Bu özellikleri ele almak için ortaya konulan başka modeller de var. Örneğin, Roger Penrose'un 'konformal döngüsel kozmoloji' modelinde, evren sonsuz 'Büyük Patlama' genişleme döngülerinden geçer ve bu modelde halka benzeri yapılar beklenir - ancak konformal döngüsel kozmolojinin de kendi içinde önemli sorunları olduğunu belirtmek gerekir.
Başka bir olasılık ise, bu yapıların uzay-zaman dokusundaki 'kozmik sicimler' olarak bilinen bir tür topolojik kusur olmasıdır. Bunların, erken evrende uzay-zamanın gerilmesiyle ortaya çıkan, proton genişliğinde kırışıklıklar olduğu ve ardından yerinde donup kaldığı düşünülüyor.
Şu anda, Büyük Halka ve Dev Yay'ın tam olarak ne anlama geldiğini kimse kesin olarak bilmiyor. Sadece gökyüzünde şans eseri hizalanmış galaksi düzenlemeleri olabilirler, ancak bunun olasılığı oldukça düşük görünüyor.
En iyi umut, evrenin dört bir yanına dağılmış, apaçık ortada gizlenen daha fazla bu tür galaksi dizilimi bulmaktır.
Araştırmacılar, "Mevcut kozmolojik teorilere göre bu ölçekte yapıların mümkün olduğunu düşünmüyorduk," diyor. "Gözlemlenebilir evrenimizin tamamında belki bir tane son derece büyük yapı bekleyebiliriz. Oysa Büyük Halka ve Dev Yay iki devasa yapı ve hatta kozmolojik komşular, ki bu olağanüstü derecede büyüleyici."
