Gök bilimciler, evrenin bilinen en şiddetli olayları kataloğuna yeni bir ekstrem ekledi: Büyük Patlama'dan bu yana görülen en enerjik olaylar arasında yer alan bir kozmik patlama sınıfı.
Bu nadir, aşırı parlak olaylar, üç uzak galaksinin merkezinde, süper kütleli kara deliklerin çok yaklaşan devasa yıldızları parçalamasıyla aydınlanırken gözlemlendi. Tipik yıldız patlamalarının (süpernovalar gibi) haftalar içinde parlayıp sönmesinin aksine, bu kozmik işaretler aylarca zirve parlaklığa ulaştı ve yıllarca görünür kaldı. Bilim insanları bu olayları artık aşırı nükleer geçişler (Extreme Nuclear Transients - ENT'ler) olarak sınıflandırıyor.
Bu olaylardan biri olan Gaia18cdj, bir yıl içinde 100 güneşin tüm yaşamları boyunca yayacağı enerji kadar enerji saldı.
Başlangıçta, enerjisi açısından oldukça uç bir şeyle karşı karşıya olduğumuza dair bir belirti vardı. Bu olayları ilk fark eden araştırmacılardan biri, “Evrenin en enerjik ortamları hakkındaki anlayışımızın üst sınırlarını zorluyoruz” dedi.
ENT'leri benzersiz kılan şey, sadece muazzam enerjileri değil, aynı zamanda uzun ömürlü olmalarıdır. Sürdürülebilir parlaklıkları, onların çok büyük kozmik mesafelerden görülmesini sağlıyor. Bu da gök bilimcilere uzak, erken evreni incelemek için nadir bir fırsat sunuyor.
Science Advances dergisinde yayımlanan bir çalışmada açıklanan bu olaylar, bilim insanlarına en eski, en uzak kara delikleri ve onların ev sahibi galaksilerle nasıl evrimleştiğini incelemek için güçlü bir yeni araç sağlıyor.
Yeni Bir Kozmik Felaket Sınıfı
2020 yılında, bir gök bilimci, artık hizmet dışı olan Gaia uzay teleskobundan gelen verileri analiz ederken alışılmadık derecede parlak ve uzun süren birkaç parlamayı fark etti. Bu iki parlama başlangıçta 2016 ve 2018'de kaydedilmişti.
Ardından, 2023'te, Zwicky Transient Facility (ZTF) tarafından üçüncü, çarpıcı biçimde benzer bir olay tespit edildi. Bu keşif, bu parlamaların izole anormallikler olmadığını ve bunun yerine yeni bir güçlü kozmik patlama sınıfını temsil ettiğini doğrulamaya yardımcı oldu.
Araştırmacılar, bu gizemli patlamaların kimliğini belirlemek için bir gözlemevleri ağı kullanarak gözlemleri koordine ettiler. Aralarında artık hizmet dışı olan NEOWISE teleskobu da vardı. Bu teleskop, her kara deliğin etrafındaki tozu haritalamaya yardımcı olarak çevreleri hakkında ipuçları sundu.
Bu arada, Neil Gehrels Swift Gözlemevi, bu olayların süpernovalar veya bilinen diğer astrofiziksel süreçlerden kaynaklanmadığını doğrulamaya yardımcı oldu. Gözlemevinin verileri, patlamaların enerjisinin çoğunu morötesi (UV) ışıkta yaydığını ve X-ışını, UV ve optik ışığın zamanla parlayıp sönme şeklinin belirgin bir ışık eğrisi oluşturduğunu gösterdi. Bu desen - adeta bir kozmik parmak izi gibi - bir kara deliğin bir yıldızı parçalamasından beklenecek şeyle eşleşerek, patlamaların galaksilerin merkezindeki süper kütleli kara deliklerle bağlantılı olduğunu doğruladı.
Şimdi, üç doğrulanmış vaka ile gök bilimciler, bu verileri, ENT profiline uyan daha fazla parlamayı belirlemek için yaklaşan araştırmalar için bir rehber olarak kullanmayı umuyorlar. Böylece, aksi takdirde gizli kalacak olan sakin, uzak kara delikleri ortaya çıkarabilirler.
ENT'leri tespit etmeye yardımcı olabilecek önemli bir görev, 2027'nin başlarında fırlatılması planlanan Nancy Grace Roman Uzay Teleskobu'dur. Güçlü kızılötesi duyarlılığı ile 12 milyar yıldan daha eski düzinelerce ENT'yi tespit edebilir. Ek keşiflerin, Vera C. Rubin Gözlemevi'ndeki Uzay ve Zamanın Mirası Araştırması'ndan (Legacy Survey of Space and Time) elde edilen yer tabanlı gözlemlerden gelmesi bekleniyor. Bu araştırma, gökyüzünün geniş bölgelerini benzeri görülmemiş derinlik ve çözünürlükle tarayacaktır.
Bu yaklaşan araştırmaların sadece daha fazla ENT'yi kataloglamakla kalmayıp, aynı zamanda bu yeni kozmik patlama sınıfı içinde çeşitlilik ve farklılıkları da ortaya çıkarabileceği düşünülüyor.
Bir araştırmacı, “Doğa hile yapmayı sever. Henüz tam olarak keşfetmediğimiz çevre nedir?” şeklinde ekledi.
