DNA'nın çift sarmal yapısının keşfiyle Nobel Ödülü'ne layık görülen, ancak tekrarlanan ırkçı söylemleriyle de tartışma yaratan Amerikalı biyolog James Watson, 97 yaşında hayatını kaybetti. Ünlü bilim insanı, Long Island'daki bir bakım evinde Perşembe günü vefat etti.
Watson, 1953 yılında araştırma ortağı Francis Crick ile birlikte gerçekleştirdiği çift sarmal keşfiyle 20. yüzyılın en önemli bilim insanlarından biri olarak anılmaya başlandı. Crick ve Maurice Wilkins ile birlikte 1962 Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü'nü paylaşan Watson'ın bu çalışması, modern biyolojinin temellerini attı ve genetik kod ile protein sentezi gibi alanlarda devrim niteliğinde gelişmelere kapı araladı. Bu keşif, tıp, adli tıp ve genetik alanlarında DNA testleri veya genetiği değiştirilmiş bitkiler gibi çığır açan teknolojilerin önünü açtı.
Bilim dünyasına adım attığında henüz 25 yaşındaydı. Kariyerinin ilerleyen dönemlerinde kanser araştırmaları ve insan genomunun haritalanması gibi konularda da önemli çalışmalar yaptı. 1968 yılında yayımlanan anı kitabı The Double Helix, bilimsel ilerleme adına yaşanan rekabeti samimi bir dille anlatmasıyla çok satanlar arasına girdi.
Ancak kişisel olarak Watson, en iyi ihtimalle huysuz ve dobra, en kötü ihtimalle ise kaba ve hoşgörüsüz biri olarak biliniyordu. Özellikle Rosalind Franklin gibi kadın bilim insanlarına yönelik aşağılayıcı yorumları sıkça gündeme geldi. Franklin'in DNA'nın X-ışını kırınımı görüntüleri üzerindeki çalışmaları, Watson ve Crick'in modelini oluşturmalarında kritik rol oynamıştı. Franklin, 1958'de hayatını kaybetmesi nedeniyle Nobel Ödülü'nü alamadı; zira ödül en fazla üç kişiye verilebiliyor ve ölümünden sonra verilmiyordu.
Watson'ın davranışları uzun süre ciddi sonuçlar doğurmadı. Ancak 2007 yılında bir gazeteye verdiği demeçte, Afrika kıtasının geleceği hakkında "zekalarının bizimkiyle aynı olduğu varsayımına dayanan tüm sosyal politikalarımız var; oysa tüm testler bunun pek de doğru olmadığını gösteriyor" şeklinde yorumlarda bulunması büyük tepki çekti. Yaptığı özrün ardından bulunduğu laboratuvarın rektörlük görevinden uzaklaştırıldı ve kamuoyundaki imajı ciddi şekilde zarar gördü.
1928 yılında Chicago, Illinois'de doğan James Dewey Watson, 15 yaşında Chicago Üniversitesi'ne burslu olarak kabul edildi. 1950'de Indiana Üniversitesi Bloomington'dan zooloji alanında doktora derecesini aldıktan sonra akademik kariyerine başladı ve Cambridge Üniversitesi gibi Avrupa'daki çeşitli kurumlarda görev yaptı. Burada Francis Crick ile tanışarak tarihi ortaklığına imza attı.
Londra'daki King's College'da Franklin ve Wilkins tarafından elde edilen X-ışını görüntülerinden yararlanarak, Watson ve Crick çift sarmalı çözmeye başladı. İlk denemeleri başarısız olsa da, Franklin'in görüntülerini ondan habersiz kullanarak yaptıkları ikinci girişim, çift sarmal konfigürasyonunu sunmalarını sağladı. Bu yapı, günümüzde birbiri üzerine dolanmış bir merdivene benzetiliyor.
Modelleri, DNA molekülünün kendini nasıl kopyalayabileceğini de göstererek genetik alanındaki temel bir soruyu yanıtladı. Watson ve Crick, bulgularını 1953 yılında İngiliz "Nature" dergisinde büyük bir beğeniyle yayımladılar.
Watson, Harvard'da 15 yıl boyunca ders verdikten sonra günümüzde Cold Spring Harbor Laboratuvarı olarak bilinen kurumun başına geçti ve burayı moleküler biyoloji araştırmalarının küresel bir merkezi haline getirdi. 1988 ile 1992 yılları arasında Ulusal Sağlık Enstitüleri'ndeki İnsan Genomu Projesi'nin yöneticilerinden biri olarak insan kromozomlarındaki genlerin haritalanmasını denetledi.
Elizabeth ile evliliğinden Rufus ve Duncan adında iki oğlu bulunan Watson, onlarca üniversiteden fahri doktora dereceleri aldı, çok sayıda kitap yazdı ve sayısız ödüle layık görüldü. Kendisi, çift sarmal hakkında BBC yapımı bir filmde Jeff Goldblum tarafından canlandırıldı.
Önceki laboratuvarı, "olağanüstü katkılarını" takdir ettiğini belirtse de, sonunda bilim insanıyla tüm bağlarını koparmış ve onursal statüsünü iptal etmişti. 2019'da yayımlanan bir belgeselde Watson'ın tekrar "kınanması gereken" açıklamalarda bulunduğu bildirilmişti.
