Bundan 66 milyon yıl önce dinozorların devrine son veren devasa asteroit çarpışmasından gizemli gece kertenkelelerinin sağ çıktığı ve hala o bölgede yaşadığı yeni bir araştırmayla ortaya kondu.
Yapılan yeni bir evrimsel analiz sayesinde, Xantusiidae familyasına ait bu minik kertenkelelerin Meksika'nın Yucatán Yarımadası'na çarpan asteroitten önce de sonra da Meksika Körfezi çevresinde yaşadığı keşfedildi. Bu bulgu, gece kertenkelelerini çarpışma alanına bu kadar yakın olup da hayatta kalan ve üyeleri hala bu bölgede yaşayan bilinen tek kara omurgalıları grubu haline getiriyor.
Dinozorların sonunu getiren yaklaşık 12 kilometre çapındaki asteroit, Kretase döneminin sonunda (145 ila 66 milyon yıl önce) Dünya'ya çarptığında büyük yıkıma neden oldu. Bu çarpışma, Dünya'daki canlı yaşamının büyük çoğunluğu için felaket niteliğindeydi ve türlerin yaklaşık %75'inin yok olduğu Kretase-Paleojen (K-Pg) toplu yok oluş olayını tetikledi. Ancak, gece kertenkelelerinin iki soyu, bu felaketten sağ çıkmayı başardı; hem de muhtemelen çarpışmayı görebilecek kadar yakın olmalarına rağmen.
Peki, bu kadar yıkımın ortasında gece kertenkeleleri nasıl hayatta kaldı? Araştırmacılar tam olarak emin değil, ancak kertenkelelerin yavaş metabolizmalarının olduğunu ve bu sayede çok sık beslenmelerine gerek kalmadığını belirtiyorlar. Bu durumun hayatta kalmalarında rol oynamış olabileceği düşünülüyor.
Gece kertenkeleleri sadece birkaç santimetre uzunluğa ulaşır. Genellikle çok çekingen olan bu kertenkeleler, kaya yarıkları ve yoğun bitki örtüsü gibi özel mikrohabitatlarda veya ağaç kabukları ve kütüklerin altında yaşarlar.
Daha önceki bazı çalışmalar, gece kertenkelelerinin "taç" grubunun (yaşayan tüm gece kertenkelelerinin son ortak atalarını içeren grup) dinozorlar çağında evrimleştiğini ve bu durumun K-Pg felaketinden sağ çıktığı anlamına geldiğini öne sürmüştü. Yeni çalışma bu hipotezi test etti.
Araştırmacılar, yaşayan üç gece kertenkelesi cinsinin (Lepidophyma, Xantusia ve Cricosaura) soy ağacını yeniden oluşturdular. DNA'daki mutasyonlara ve mutasyonların zaman içindeki oranına dayanarak gece kertenkelelerinin ne zaman evrimleştiğini tahmin etmek için "moleküler saat" adı verilen bir yöntem kullandılar.
Araştırmacılar, yaşayan gece kertenkelelerinin en son ortak atasının Kretase döneminde, yaklaşık 90 milyon yıl önce ortaya çıktığını ve gece kertenkelelerinin o zamandan beri, yani asteroit çarpışmasından (66 milyon yıl önce) çok daha önce Kuzey ve Orta Amerika'da yaşadığını tespit ettiler.
Yeni bulgular, asteroit çarpışmasından iki gece kertenkelesi soyunun sağ çıktığını gösteriyor. Bu soylardan biri daha sonra güneybatı ABD'den Meksika'ya kadar uzanan Xantusia cinsini ve Kuzey ve Orta Amerika'nın bazı bölgelerine yayılan Lepidophyma cinsini oluşturdu. İkinci soy ise Cricosaura cinsini ve onun tek türü olan Küba gece kertenkelelerini (Cricosaura typica) oluşturdu.
K-Pg toplu yok oluş olayından sağ çıkan tek hayvanlar gece kertenkeleleri değildi. Memeli soy ağacının bir kısmı asteroit çarpışmasından sağ çıkmamış olsaydı bugün burada olmazdık. Kuş dinozorları (günümüz kuşları), balıklar ve diğer pek çok hayvan da hayatta kaldı. Ancak gece kertenkeleleri, asteroit çarptığından beri Kuzey ve Orta Amerika'ya özgü kalan (yani sadece orada yaşayan) bilinen tek karasal omurgalı grubudur.
Bölgedeki bazı kaplumbağa ve diğer kertenkele soylarının da gece kertenkelelerine (bilimsel adıyla xantusiidlere) benzer şekilde asteroitten sağ çıkmış olabileceği düşünülüyor. Ancak bu diğer soylar o zamandan beri yok oldu. Gece kertenkelelerinin hayatta kalması ve bölgeye özgü kalmayı sürdürmesi bu açıdan oldukça dikkat çekici.
