Yeni bir araştırma, oldukça yaygın bir parazitin, ara konakçıların (insanlar dahil olmak üzere) beyin fonksiyonlarını ciddi şekilde bozabileceğini ortaya koydu.
Fare beyni hücreleri üzerinde yapılan çalışmalara göre, Toxoplasma gondii paraziti ile enfekte olmak, az sayıda nöronu etkilese bile sinir hücreleri arasındaki iletişimi güçlü bir şekilde etkiliyor.
Parazit bulaşmış nöronlar, hücreler arası iletişim aracı olarak kullanılan protein, nükleik asit ve metabolit içeren küçük kesecikler olan 'ekstraselüler veziküller' (EV) adı verilen yapıları daha az salgılıyor. Bu bulgu, toksoplazmozun davranışsal etkileri üzerine süregelen tartışmalarda önemli bir yere sahip.
Araştırmacılar, bu EV sinyalindeki bozulmanın, nöronların ve özellikle astrositler gibi gliyal hücrelerin sağlıklı bir beyin ortamını koruma biçimini etkilediğini gözlemledi. Hatta sadece birkaç enfekte nöronun bile beynin nörokimyasal dengesini değiştirebileceği belirtiliyor. Bu durum, nöronlar ve destekleyici gliyal hücreler arasındaki iletişimin ne kadar kritik ve aynı zamanda parazitler tarafından ele geçirilmeye ne kadar savunmasız olduğunu gösteriyor.
T. gondii, konakçılarında davranışsal değişikliklere neden olmasıyla bilinen bir parazit türü. Genellikle hücrelerin içine yerleşmeyi tercih ediyor ve en sevdiği hücre tiplerinden biri de nöronlar. Kan-beyin bariyerini aşarak beyne ulaşabiliyor. Bir kez içeri girdiğinde, on yıllarca pasif bir şekilde kalabiliyor.
Gezegendeki en başarılı parazitlerden biri olan T. gondii, sıcakkanlı hayvanların çoğu türünü enfekte edebiliyor. Ancak sadece kedilerde üreyebiliyor. Bazı araştırmalar, enfekte canlılarda gözlemlenen davranışsal değişikliklerin, onları kedilerle karşılaşma olasılığını artırmaya yönelik olabileceğini öne sürüyor.
Önceki bazı çalışmalar bu tür davranışsal manipülasyonların kanıtlarının dolaylı olduğunu ve bu değişiklikleri kesin olarak parazite bağlayamayacağımızı belirtmişti. İnsanlar için bu durum özellikle karmaşık; davranış çok yönlüdür ve değişiklikleri tek bir nedene bağlamak zordur.
Yeni yapılan bu çalışma ise davranışsal değil, tamamen fiziksel kanıtlara dayanıyor. Araştırmacılar fare nöronlarını T. gondii ile enfekte etti ve sağlıklı, enfekte olmayan nöronlardaki EV üretimiyle karşılaştırarak EV'lerin üretimini ve içeriğini dikkatlice analiz etti.
Sadece EV üretiminin azalmadığı, aynı zamanda bu keseciklerin içeriğinin de sağlıklı nöronlar tarafından üretilenlerden farklılaştığı bulundu. EV'lerin rolü nöronlar ve astrositler arasında bilgi aktarmak olduğu için, bu durum zincirleme bir etki yarattı: Astrosit gen ifadesi de değişerek belirli bağışıklık işaretlerinin üretiminde artışa ve beyindeki fazla glutamatı temizlemeye yardımcı olan bir taşıyıcının azalmasına neden oldu.
Fazla glutamatın, toksoplazmozun şiddetli vakalarında ortaya çıktığı bilinen nöbet ve sinir hasarı gibi sorunlarla ilişkili olduğu biliniyor. Bu durum, T. gondii'nin etkisini daha önce düşündüğümüzden daha büyük olabileceğini düşündürüyor.
Dünya genelinde şaşırtıcı derecede çok sayıda insan T. gondii taşımaktadır. Çoğunlukla az pişmiş et gibi iyi hazırlanmamış gıdaların tüketilmesi veya kedi dışkısıyla temas yoluyla bulaşır. Bazı bölgelerde enfeksiyon oranları yüzde 80'e kadar ulaşabiliyor. Çoğu insan bu küçük 'beyin yolcularından' habersiz bir yaşam sürerken, bazı kişiler (özellikle bebekler, yaşlılar, bağışıklık sistemi baskılanmış ve hamileler) için enfeksiyon tehlikeli hale gelebilir.
En etkili korunma yöntemleri, etinizi iyice pişirmek, sebzelerinizi yıkamak ve kedi kumu kabını temizledikten sonra ellerinizi dikkatlice yıkamaktır. Bu tür araştırmalar ise parazitleri daha iyi anlamamıza ve kendimizi koruma yolları üzerinde çalışmamıza yardımcı olabilir.
Araştırmayı yapan bilim insanları, beyinlerimizin T. gondii tarafından enfekte edilmiş nöronları tanıyıp yanıt verebilecek yerleşik savunmalara sahip olabileceğini belirtiyor. Eğer bu süreci nasıl destekleyebileceğimizi veya geliştirebileceğimizi öğrenirsek, özellikle en savunmasız kişileri daha iyi koruyabiliriz.
