Yaşa bağlı makula dejenerasyonu (YBMD) nedeniyle merkezi görme kaybı yaşayan hastalar için geliştirilen minyatür bir çip, ilk kez başarılı bir şekilde merkezi görmeyi geri kazandırdı. Bu çığır açan gelişme, yıllardır süren araştırmaların ve uluslararası bir doktor ve bilim insanı ekibinin yoğun çabalarının bir sonucu olarak tıp dünyasında büyük heyecan yarattı.
PRIMA sistemi adı verilen bu protez göz çipi, 17 Avrupa hastanesinde denendi. 12 ay boyunca bu sistemi kullanan 32 hastadan 26'sında merkezi görme yetisi önemli ölçüde iyileşti. Hatta bu hastaların birçoğu tekrar kitap okuyabilir hale geldi. Bu sonuçlar, görme kaybı tedavilerinde devrim niteliğinde bir adım olarak kabul ediliyor.
Araştırmanın sonuçlarını açıklayan doktorlardan biri, bu çabaların 15 yıl önce başlatıldığını ve başlangıçta bu kadar büyük başarı elde etmeyi hayal bile edemediklerini belirtti. "Görüşü yeniden canlandırmaya yönelik yapılan herhangi bir girişimin bu kadar hasta üzerinde bu kadar başarılı sonuçlar elde etmesi ilk kez oluyor" dedi.
YBMD'ye bağlı coğrafi görme kaybı, dünya genelinde milyonlarca insanı etkileyen ilerleyici ve geri döndürülemez bir durumdur. Yüksek çözünürlüklü merkezi görmeden sorumlu olan makula, gözün arkasındaki retinada bulunur. Bu bölgedeki hücreler zamanla hasar gördüğünde, kişinin merkezi görüşünde kör noktalar oluşur.
Sağlıklı bir retinada, ışığı elektrik sinyallerine dönüştüren fotoreseptör hücreler bulunur. Bu sinyaller iç retinada işlenir ve beyne gönderilir. Coğrafi atrofi yaşayan kişilerde ise bu fotoreseptör hücreler ölür, bu da gözün o kısmının ışık sinyalleri alamamasına ve merkezi görüşte kör noktaların oluşmasına neden olur. Periferik (kenar) görme ise genellikle daha az etkilenir.
PRIMA sistemi, Stanford Üniversitesi'nden bir göz doktoru tarafından geliştirildi ve görme kaybı yaşayan hastalar için umut vadediyor. Sistem iki ana bölümden oluşuyor:
1. **İmplant Çip:** 2x2 milimetre boyutunda, bir saç telinden daha ince ve 378 adet fotovoltaik piksele sahip kablosuz bir silikon sensördür. Retinanın hücre kaybının en yoğun olduğu bölgesine yerleştirilir.
2. **Gözlük ve İşlemci:** Çipe entegre edilmiş bir çift gözlük ve bu gözlüklere bağlı taşınabilir bir işlemciden oluşur. Gözlükler, görüntüleri yakalar ve yaklaşık 880 nanometre dalga boyunda yakın kızılötesi ışığa dönüştürür. Bu ışık insan gözü tarafından görülmediği için hastanın mevcut görmesini etkilemez. Dönüştürülen bu ışık sinyalleri implant çipe gönderilir.
İmplant çip, aldığı kızılötesi sinyalleri elektrik sinyallerine dönüştürerek beyne iletir. Bu sayede beyin, bu sinyalleri görsel olarak algılar. Çipin ışıkla güçlendirilmesi sayesinde harici bir güç kaynağına ihtiyaç duyulmaz.
Yapılan kapsamlı klinik denemelerin ardından, sistem 17 hastanede 38 hasta üzerinde denendi. 12 aylık takip sonucunda, hastaların büyük çoğunluğunda (yüzde 81) görme yetisinde klinik olarak anlamlı bir iyileşme gözlemlendi. Hatta bazı hastalar, PRIMA sisteminin çözünürlük sınırı olan 20/420'ye yakın bir görme seviyesine ulaştı.
Bu denemelere katılan bir hasta, implanttan önce gözlerinde sanki iki siyah disk varmış gibi hissettiğini ve dışarının bozuk göründüğünü anlattı. Kitap okumayı çok sevdiğini ve bu yetiyi geri kazanmak istediğini belirten hasta, operasyon sırasında herhangi bir acı hissetmediğini, ancak bunun yeni bir görme biçimi olduğunu ve bir harf görmeye başladığında çok heyecanlandığını ifade etti. Tekrar okumayı öğrenmenin kolay olmadığını ancak harcadığı zamanla daha çok şey öğrenmeye başladığını sözlerine ekledi.
Bu denemelerde hastaların 19'unda, göz ameliyatlarında bilinen yan etkiler görüldü. Ancak bu yan etkilerin çoğu kısa sürede düzeldi. Önemli bir nokta ise, tüm hastalarda periferik görmenin etkilenmemiş olmasıdır.
Şu anda PRIMA sistemi sadece siyah-beyaz çalışıyor. Araştırmacılar, gri tonlamalı bir versiyon geliştirmek ve sistemin çözünürlüğünü artırmak için çalışıyor. Hastaların en çok okumak istediklerini, ancak yüz tanıma gibi ikinci en önemli isteğin de gri tonlamalı görme gerektirdiği belirtildi. Gelecek nesil çiplerde daha küçük pikseller ve daha zarif gözlükler kullanılması planlanıyor.
Bu önemli araştırma, saygın bir tıp dergisinde yayımlandı.
