Bilim insanları, laboratuvar ortamında, ünlü Klonlanmış Koyun Dolly'nin yaratılmasında kullanılan yönteme benzer bir işlemle insan yumurta hücreleri üreterek, bu hücreleri döllenme yoluyla embriyo haline getirmeyi başardı. Bu teknoloji, henüz klinik kullanımdan uzak olsa da, gelecekte kısırlık tedavileri için yeni yollar açabilir.
Araştırmacılar, bu yöntemin yumurta veya sperm eksikliğinden kaynaklanan kısırlık sorunları yaşayan milyonlarca insan için umut ışığı olabileceğini belirtiyor. Hatta aynı cinsiyetten çiftlerin her iki partnerle de genetik bağı olan bir çocuğa sahip olabilme ihtimalini de gündeme getiriyor.
Bu konsept kanıtlama deneyinin ayrıntıları, Nature Communications dergisinde yayımlandı. Yumurta üretimi sürecinde, mevcut bir insan yumurta hücresinin çekirdeği çıkarılarak yerine bir deri hücresinin çekirdeği yerleştirildi. Somatik hücre nükleer transferi olarak bilinen bu ilk adım, Dolly gibi çeşitli hayvanların klonlanmasında da kullanılmıştı.
Ancak araştırmacıların hedefi bir klon değil, işlevsel bir yumurta hücresi üretmekti. Yumurta hücreleri, vücuttaki normal hücrelere göre yarı yarıya daha az kromozom taşır. Döllenme sırasında yumurtanın 23 kromozomu, sperm hücresinin 23 kromozomu ile birleşerek toplamda 46 kromozomu oluşturur. Bilim insanları, geliştirdikleri yapay yumurta hücrelerinin kromozomlarının yarısını kaybetmesini sağlamak için elektriksel bir uyarı ve hücre döngüsünü düzenleyen enzimlere müdahale eden roscovitine adlı bir ilaç kullandı.
Deney sonucunda 82 adet yumurta hücresi elde edildi ve bu hücreler laboratuvar ortamında döllendi. Ancak döllenme aşaması henüz mükemmel değil; elde edilen embriyoların yalnızca yaklaşık %9'u, anne rahmine yerleştirilebilecek aşama olan blastosist'e ulaşabildi. Blastosist, hücrelerin bölünerek içi boş bir küre oluşturduğu evredir.
Çalışmanın yazarları, blastosist gelişim oranındaki bu sınırlı başarıyı iki temel faktöre bağlıyor. Birincisi, döllenmiş yumurtalardaki kromozom anormalliklerinin daha fazla bölünmeyi engellemiş olması. İkincisi ise, deri hücrelerinden aktarılan genlerin embriyonik gelişim için gerekli şekilde yeniden programlanamamış olması, yani genlerin erken gelişim hücreleri yerine deri hücresi gibi davranmaya devam etmesi.
Blastosis aşamasına ulaşan embriyolardan hiçbiri daha ileriye götürülmedi. Araştırmacılar, bu embriyolarda da kromozom anormallikleri bulunduğunu ve bu nedenle tüp bebek tedavisinde kullanıma uygun olmayacağını belirtti. Bu anormallikler arasında kromozom sayısının fazla veya eksik olması yer alıyordu.
Bu alanda çalışma yapan farklı bir bilim insanı, mevcut tekniğin henüz klinik uygulamalar için yeterince verimli ve güvenli olmadığını, daha fazla araştırma gerektiğini vurguladı. Çalışmanın yazarları da, bu aşamada elde edilen sonuçların sadece bir konsept kanıtlama niteliği taşıdığını ve gelecekteki klinik uygulamalar için etkinlik ve güvenliğin sağlanması amacıyla daha fazla araştırma yapılması gerektiğini ifade etti.
Gelecekte bu teknik, kısırlık tedavilerinde kullanılacak hale gelirse, beraberinde etik soruları da gündeme getirebilir. Uzmanlar, örneğin, kişilerin izni olmadan başkalarının deri hücrelerinden yumurta üretilerek işlevsel embriyolar oluşturulabileceği teorik ihtimalini dile getiriyor.
Diğer araştırma grupları da laboratuvarda yumurta üretimi için farklı yaklaşımlar üzerinde çalışıyor. Kök hücrelerden yumurta üretme veya yetişkin hücrelerini kök hücreye dönüştürerek yumurta elde etme gibi yöntemler, özellikle fare deneylerinde bazı başarılar gösterse de, insan üzerindeki ilerleme daha yavaş ilerliyor.
