Çin'in 2020 yılında Chang'e 5 göreviyle Dünya'ya getirdiği paha biçilmez Ay örnekleri, nihayet uluslararası araştırmacılarla paylaşılmaya başlandı. Ancak Amerika Birleşik Devletleri'ndeki bilim insanları için yasal engeller bu süreci zorlaştırıyor.
Geçtiğimiz haftalarda, Birleşik Krallık'tan bir gezegen bilimcisi, Çin'e giderek 1.731 gramlık Chang'e 5 örneğinden 60 miligramlık bir 'ödünç' parça aldı. Avrupa, Etiyopya, Rusya ve hatta Amerika Birleşik Devletleri'nden bilim insanları da örnekler alıyor.
Diğer ülkelerde hükümet destekli kuruluşlar bu ödünç alınan örneklerin analizi için fon sağlarken, ABD'de 2011 yılında kabul edilen bir yasa, NASA'nın veya ajans tarafından fonlanan araştırmacıların aynı şeyi yapmasını engelliyor. Bu nedenle, Chang'e 5 materyalinden örnek alan tek Amerikalı gezegen bilimcisi, kendi kurumundan, New York'taki Stony Brook Üniversitesi'nden özel olarak fon bulmak zorunda kaldı.
Bu durumun sebebi, 2011 yılında yürürlüğe giren ve 'Wolf Düzenlemesi' olarak bilinen yasa. Bu düzenleme, NASA (ve fon sağladığı bilim insanları) ile Çin Ulusal Uzay İdaresi (CNSA) ve Çinli bilim insanları arasındaki ikili işbirliğini yasaklıyor. Amaç, Çinli bilim insanlarının, ABD hükümetinin Çin tarafından askeri amaçlarla kullanılabileceğinden endişe ettiği Amerikan uzay teknolojileri hakkında bilgi edinmesini önlemek.
Wolf Düzenlemesi, bilimin genellikle karşıt ülkeler arasında bir köprü olduğu eski anlayışa ters düşüyor. Soğuk Savaş döneminde bile, dünya dışı yaşam arayışı (SETI) gibi projelerde Amerikalı ve Sovyet bilim insanları birlikte çalışmış, hatta 1971'de SSCB'de ünlü bir konferans düzenlemişlerdi. 1975'teki Apollo-Soyuz kenetlenmesi de astronot ve kozmonotların uzayda el sıkışmasıyla başka bir işbirliği örneğiydi. Ancak Wolf Düzenlemesi, Kongre'nin ön onayı olmadan ABD ve Çin hükümetleri arasında benzer uzay bilimi işbirliklerini engelliyor.
Ve görünen o ki, Wolf Düzenlemesi çift yönlü işliyor; NASA'nın Çin'in Ay örneklerini almasını veya bu örnekler üzerine yapılan araştırmaları fonlamasını da engelliyor.
Neyse ki, adı geçen Amerikalı bilimci için bu durum, Çin'in kendisine ve araştırma grubuna (San Francisco Eyalet Üniversitesi ve Hong Kong Üniversitesi'nden bilim insanlarını içeriyor) özel fon sağlandığı sürece örnek paylaşmasını engellemedi. Amerikalı araştırmacıların Chang'e 5 örneklerine erişimi önemli, çünkü bu, Apollo dönemine ait Ay örnekleri ile Chang'e 5 örneklerini aynı laboratuvarda doğrudan karşılaştırma yapmalarına olanak tanıyor.
Amerikalı bilimci, 'ödünç' aldığı örneğin (analiz sırasında muhtemelen örnek yok olacak) termal özelliklerini test etmeyi planlıyor. Örneği ısıtarak elde edeceği verileri Ay'ın termal haritalarıyla karşılaştıracak ve böylece farklı Ay bölgelerinin bileşimi hakkında, güneş ışığında nasıl ısınıp soğuduklarına dair daha fazla bilgi edinecek.
Chang'e 5 örneği, Çin uzay aracı tarafından devasa Oceanus Procellarum'daki ('Fırtınalar Okyanusu') antik bir volkanik bölge olan Mons Rümker'den alındı. Ay'ın çeşitli yerlerinden alınan Apollo örnekleri ile Chang'e 5 örneğini doğrudan karşılaştırarak, bilim insanları bu örnekleri ilk etapta oluşturan volkanizma hakkında daha derin bilgiler elde etmeyi umuyor.
Çinli bilim insanları, Chang'e 5 örneğindeki bazaltik materyalin, Apollo tarafından toplanan volkanik örneklerden milyarlarca yıl daha genç olduğunu zaten keşfettiler. Bu bize, Ay'ın bilim insanlarının daha önce fark ettiğinden çok daha uzun süre, belki de sadece 120 milyon yıl öncesine kadar volkanik olarak aktif olduğunu gösteriyor.
Bu arada, Birleşik Krallık'taki ekip, 60 miligramlık örneklerinin bir kısmını 1.400 santigrat dereceye kadar ısıtarak argon ve kripton gibi asal gazların yanı sıra karbon, nitrojen ve oksijeni çıkaracaklar. Bu sayede, bu elementlerin Güneş Sistemi tarihindeki rolü hakkında daha fazla veri elde edilecek.
